Уикипедия

Дәрумен: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: белок → ақуыз using AWB
ш clean up, replaced: организмі → ағзасы (2), организмге → ағзаға, организмнің → ағзаның (3), организмде → ағзада (5), организм → ағза using AWB
1-жол:
[[Сурет:Vitamin E.jpg|thumb|alt=A.| ''Дәрумен''.]]'''Дәрумен''' ('''Витамин''')– ''адам мен [[жануарлар]]дың тіршілігіне, олардың организміндегі зат алмасудың бірқалыпты болуы үшін аз мөлшерде өте қажетті биологиялық активті органикалық қоспалар.'' Витамин (латынша vіta – тіршілік) туралы ілімнің негізін 1880 жылы орыс дәрігері [[Николай Лунин]] салды. 1912 жылы поляк дәрігері [[Казимеж Функ]] сол кезге дейін жасалған тәжірибелер нәтижесін қорытындылап, ғылымға витамин терминін енгізді.
 
Витаминдердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Организмде үздіксіз жүріп жататын химиялық реакциялар, мысалы, ішкен тағамның, мал азығының ыдырап, қорытылуы, ферменттердің қызметіне байланысты. Тағамның құрамында витамин жеткіліксіз болса, адам әр түрлі ауруға шалдығады. Ал витаминді (әсіресе, А және D витаминдерін) шамадан тыс көп қабылдау организмніңағзаның улануына (гипервитаминоз) соқтырады. Ол көбінесе, жас балаларда жиі кездеседі. Қазір барлық витаминдерді суда еритін витамин, майда еритін витамин және витамин тектес заттар деп бөледі.
 
Витаминнің мал үшін де маңызы зор. Мал азығында витамин жеткіліксіз болса, малдың өнімі төмендейді, олар жүдеп, әр түрлі ауруларға шалдығады. Мал азығында А, Д, Е, К витаминдері жеткілікті мөлшерде болуы қажет. Мысалы, А витамині жетіспеген жағдайда сиыр не бие көз ауруына шалдығады, сүті кемиді, сондай-ақ олар қысыр қалуы, іш тастауы мүмкін. Малға қажетті витамин балауса шөпте, [[жоңышқа]]да, сүрленген шөптерде, тағыда басқа болады. Қыста авитаминозға шалдыққан, тағыда басқа түрлі жағдайлармен жүдеген малға витамин концентраттарын, [[сәбіз]], [[балық]] майы, тағыда басқа витамині мол азық беру керек. Мал азығындағы витамин мөлшерін көбейту үшін арнайы витамин препараттары мен құрғақ ашытқылар шығарылады.
 
[[Сурет:ARS copper rich foods.jpg|thumb|left|Құнарлы тағамдар]]
Витамин жетіспеушілік, авитаминоз – күнделікті ішетін тағамда витаминдердің жетіспеуінен, олардың бойға сіңуінің бұзылуынан не витамин синтезделуінің тежелуінен туатын аурулар. Егер адам үнемі витамині аз, бірыңғай тағаммен (консервіленген, кептірілген, рафинадталған) тамақтанса, организмгеағзаға, негізінен көмірсулар (қант, тағыда басқа) ғана түсіп, ақуыз бен майлар аз түссе, ал көкөніс пен [[жеміс-жидек]]тер мүлдем болмаса витамин жетіспеушілік дамиды. Сондай-ақ азық-түлік дұрыс сақталмаса немесе олардан сапасыз тағам дайындалса, азық-түлік құрамындағы витаминдер бұзылады. Мысалы, құрамында [[никотин]] қышқылы (РР витамині) аз дәнді дақылдармен ғана қоректену пеллагра ауруына, ал қауызы алынған күрішпен және өте ұнтақталған бидай ұнынан жасалған нанмен ғана тамақтану бери-бери сырқатына әкелуі мүмкін.
 
Тағамда витаминдердің жеткіліксіз болуы, адам организмінағзасын әлсіретеді. Мұндай жағдайды гиповитаминоз деп атайды. Оған [[ауа райы]]ның қолайсыз жағдайы, ауасы лас жерде ұзақ уақыт жұмыс істеу, сондай-ақ гастрит, асқазан ісігі, [[гельминтоз]], лямблиоз,тағыда басқа аурулар себеп болады. Витамин жетіспеушілік болғанда организмдеағзада зат алмасу процесі бұзылып, оның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті нашарлайды. Сондай-ақ, адамның көңіл-күйі күйзеліске ұшырағанда, ауа-райының құбылмалы кезеңдерінде, әйелдердің жүктілігі не сәбиін емізуі,тағыда басқа жағдайларда организмдеағзада витамин жетіспеушілік артады. Мұндай жағдайда дәрігерге қаралып, арнаулы витаминдер қабылдап, [[көкөніс]] пен жемістерді көбірек пайдалану қажет. Витамин жетіспеушілік және [[гиповитаминоз]] жануарларда да болады. Мал авитаминозбен, көбінесе көктемде ауырады. Витамин жетіспеушіліктен аналық мал қысыр қалады, [[төл]] нашар өседі. Мысалы, В витамині жетіспеген жағдайда [[құс]] полиневритпен, [[шошқа]] пеллаграмен ауырады. D витамині жетіспесе, төл қатпа болады, ірі мал сүйек ауруына шалдығады.<ref>Балалар энциклопедиясы, III-том</ref>
== Витаминдердің топтары мен түрлері ==
[[Сурет:La Boqueria.JPG|thumb|Жемістер мен көкөністер құрамында дәрумендер көп]]
39-жол:
 
== В<sub>1</sub> витаминi ==
'''В<sub>1</sub> витаминi (тиамин )''' организмдеағзада дұры с
зат алмасуы үшін (әсіресе кеміртегінің) аса
қажет. Витамин жетіспегенде шаршағандық
50-жол:
азықтардың ішінде, әсіресе жармалар (көбіне
қара құмық және сұлы жармалары), құнарсыз ұн сорттарынан пісірілген нан болғаны
жөн. Дене және ой еңбегімен көп шұғылданғанда және суықта ұзақ болғанда организмағза
В<sub>1</sub> витаминін көп қажет етеді.
 
== В<sub>2</sub> витамині ==
'''В<sub>2</sub> витамині ( рибофлавин)''', басқа да витамин дер сияқты организмніңағзаның бірқалыпты
өсуіне қажетті, ол биологиялық тотығу процестеріне қатысады. Жарақаттардың тез
жазылуына мүмкіндік береді, көздің жақсы
70-жол:
ірі қара малдың бауырында, ашытқыларда
және көптеген өсімдік өнімдеріне бар; әдеттегідей дұрыс тамақтанып жүрген жағдайда
бұл витамин организмдеағзада жеткілікті болады. В6
витаминін молырақ қажетсіну организмніңағзаның
өсуі, әйелдің екіқабат және бала емізу кезеңдерінде жиірек байқалуы мүмкін.
 
77-жол:
'''В<sub>12</sub> витамині (цианокобаламин )''' қанның
пайда болу процесіне қатысады. Бұл витамин
жетіспеген жағдайда организмдеағзада қан азаю
процесі дамиды. Бауырда, бүйректе, балық
тағамдарында (әсіресе балықтың бауыры мен
126-жол:
Пантотен қышқылы зат алмасуының маңызды реакцияларына қатысады. Мал өнімдерінен және өсімдіктен дайындалатын көптеген
тағамдардың құрамында бар. Бұл витаминнің
тәулік ішінде адам организмінеағзасына қажет мөлшері күнделікті тамақ құрамында жеткілікті
болуға тиіс.
<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Дәрумен» бетінен алынған