Емшектегі бала: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
clean up, replaced: нерв → жүйке using AWB
1-жол:
[[File:Емшектегі бала.jpg|thumb|Бала күтімі]]
'''Емшектегі бала'''<ref>"Шаңырақ" үй-тұрмыс энциклопедиясы. Алматы. 1991. ISBN 5-89800-035-6 (1-й з-д)</ref> - анасының сүтін еметін сәби. Бұл кезеңде [[Бала|баланыңбала]]ның денсаулығының, [[ақыл]]-ойы мен организмінің өсу негізі қаланады. Дені сау бала өсіріп, оны дұрыс тәрбиелеуді қамтамасыз ету үшін бала организмінің осы кезеңдегі кейбір ерекшеліктерін жете білу керек.
 
== Өсу кезеңдері ==
* [[Нәресте|Нәрестенің]]нің алғашқы бір жылы дүниеге келу кезеңі (алғашқы төрт апта);
* Емшектегі кезеңі (бір жас толғанға дейін).
Нәрестені анасының организмінен тыс өмір сүруге көндіктіру үшін оның организмінің көптеген
органдары мен жүйелерінің функцияларын өзгертуге тура келеді. Емшектегі баланың
органдары мен клеткаларының [[анатомия|анатомиялық]]лық - [[физиология|физиологиялық]]лық ерекшеліктері, иммунитет қабылдау мүмкіншіліктерінің жеткіліксіздігі әр түрлі ауруларға шалдығуын күшейтіп, олардың ұлғаюына себепші болады.
 
=== Емшектегі баланың дене салмағы ===
Емшектегі баланың [[Денедене салмағы|дене салмағының]]ның артып, бойының өсуі оның жалпы дамуына тән қасиет.
* Баланың туған кездегі салмағы:
** мерзімінде туған (39—40 аптадан кейін туған) ер баланың салмағы 3500±450 грамм;
29-жол:
=== Дене күтімі ===
* Емшектегі баланың әсіресе жаңа туған нәрестенің [[Тері|терісітері]]сі үлбіреген жұмсақ келеді де, ол тез жарақаттанады. Сондықтан дұрыс күтілмеген жағдайда тері қатпарлары базданып [[Ірің|іріңдейірің]]дей бастайды.
* [[Сүйек]] тканьдерінде [[тұз]] аз болғандықтан, олар [[шеміршек]] тәрізді майысқақ болып келеді де, сәбидің күтімі дұрыс болмаса (мысалы, егер баланы жастыққа отырғызса, аяғына ерте тұрғызса), тез қисаяды.
* Сәбидің [[Бас сүйек|бас сүйегі]] онша жетілмей туады, бас сүйектің қосылған жігі жұмсақ, былқылдап тұрады. Оны еңбегі деп атайды. Ол балаға 9—14 ай толғанда қатады.
38-жол:
 
=== Дене температурасы ===
Ересектердің температурасына қарағанда емшектегі нәрестенің [[температура|температурасы]]сы 0,3—0,4°С жоғары болады. Олар сыртқы температураның өзгерісін тез сезінеді, тіпті оның әсерімен сәбидің денесінің температурасы да өзгеруі мүмкін.
 
=== Тыныс алуы ===
* Емшектегі баланың [[Өкпе|өкпесіөкпе]]сі мен [[Дем алу жүйесі|тыныс алу]] бұлшық еттері онша жетілмегендіктен, олар [[Ауа|ауаныауа]]ны ересектерге қарағанда екі есе көп қажет етеді, өйткені олардың тыныс алысы жиі, біркелкі емес.
* Бала бір [[Жас|жасқажас]]қа толарда өкпесі мен тыныс алу бұлшық еттері жетіледі, тыныс алысы сиреп, тереңнен тыныстайтын болады.
 
=== Жүрек тамырлары ===
49-жол:
* Нәрестенің өсуіне қарай оның [[Күретамыр|күре тамырының]] қысымы арта түседі:
** 3 айлығына дейін оның мөлшері орта есеппен сынап бағанасымен 75/50 мм;
** 9—10 айлығында—90/65 мм-ге жетеді.
 
=== Тісінің шығуы ===
56-жол:
** 8—10 айлығы аралығында үстіңгі 4 тісі;
** бір жасқа толғанда тағы да төменгі 2 тісі, сөйтіп1 жасқа толған балада 8 тіс болады.
* Тіс шығу кезінде асқазанның бұзылғаны(іш өту, [[тәбет|тәбеті]]і қашу, аузынан [[сілекей ағу]]), қызыну, мазасыздану, ыстығы көтерілу, [[Ұйқы|ұйқысы қашу]] сияқты процестер байқалады. Бірақ мұндайда ем қолданудың қажеті жоқ.
* Баланың организмі кешеуілдеп, жәй өскенде, әсіресе [[мешел]] баланың тістері кеш шығады.
 
== Нәресте организмінің өмірге бейімделу ерекшеліктері ==
* Ішек құрылысы органдарының [[Жүйке жүйесі|жүйке жүйелерінің]] толық жетілмегендіктен, сәбидің дүниеге келген алғашқы айларында асты дұрыс қорыта алмауы: [[Құсу|құсуықұсу]]ы, іші кебуі, кекіруі, [[Дәрет|дәреткедәрет]]ке жиі отыруы т. б. мүмкін.
* Кейде бала емшек емгенде [[Өңеш|өңешінеөңеш]]іне ауа кетсе шашалады, кекіреді, құсады.
* Бала [[Емшек сүті|емшекті]] жиі емсе, оның денсаулығының жақсы болғаны.
* Кез келген аурудың алғашқы белгісі — сәбидің бей-жәйлікке түсуі немесе емшектен бас тартуы.
* Емшектегі бала алғашқы апталарда дәретке тәулігіне 4—5 рет, ал жыл аяғында 1—2 рет отырады. Нәресте туғаннан кейін алғашқы 3 күн ішінде кіші дәретке онша көп отырмайды (тәулігіне 4—5 рет), бірақ алғашқы аптаның аяғында, 2-аптаның ортасында тәулігіне 20—25-ке дейін кіші дәретке отырады да, жасқа толарда ол 15—16 ретке дейін азаяды.
* Нәрестенің нервжүйке жүйелері толық жетілмей, жұтыну, есінеу т. б. шартсыз [[Рефлекс|рефлекстеріменрефлекс]]терімен туады ауруға, ыстық, суыққа реакция).
* Сәби [[Жарық|жарықтыжарық]]ты жақсы сезінеді, бірақ естуі нашар болады.
* Емшектегі бала тез қалжырайды, сондықтан ол тәулігіне 17—18 сағаттан кем ұйықтамауы керек.
* Сәбидің организмі анасынан алған [[иммунитет|иммунитеттің]]тің арқасында кейбір [[Жұқпалы аурулар|инфекциялық]] ауруларды қабылдамайды.
* Сонымен бірге баланың организмінде ірің тудыратын көптеген [[Микробтар|микробтарғамикробтар]]ға қарсы тұратын қорғаныс күштері жеткіліксіз болады, сондықтан емшектегі бала мұқият күтуді қажет етеді.
=== Нәрестенің бейімделуінде емдеуді қажет етпейтін туындайтын жағдайлар ===
Оларға жататындар:
* '''дене массасының [[Физиология|физиологиялықфизиология]]лық кішіреюі''' - бұл процестер барлық нәрестелерде алғашқы 3-4 күн ішінде байқалады. Сәбиді дұрыс тамақтандырып күткенде, баланың денесі 4-5 күннен кейін біртіндеп өсе бастайды да, 1-ші аптаның аяғы мен 2-ші аптаның ортасына қарай бастапқы өз салмағына теңеседі;
* '''терінің физиологиялық талаурауы''' - тері алғашқы 1-2 күн ішінде талаурап, қызарады. Бұл әсіресе баланың буындары мен өкшелерінде бірнеше сағаттан 2-3 тәулікке дейін созылады да, содан кейін түлей бастайды;
* '''токсикалық эритема (қызару)''' - терінің жалпы қызаруымен бірге пайда болатын әр түрлі бөрткен. Ол жаңа туған нәрестелерде көп кездескенімен, 2 тәуліктен кейін ешқандай залалсыз, өзінен-өзі із-түзсіз жоғалып кетеді;
* '''транзиторлық [[безгек]]''' - нәресте туғаннан кейін 3-4 күн ішінде, су алмасуының бұзылуы себепті, сұйық заттарды жеткіліксіз қабылдаумен байланысты пайда болады; мұндай жағдайда ыстығы 40°С -ге дейін көтерілуі мүмкін; бала мазасызданады. Ішінде сұйық жібергеннен кейін (қайнаған су, [[Глюкоза|глюкозаныңглюкоза]]ның 5 проценттік ерітіндісі, [[шай]]) безгек басылады;
* '''[[Жыныс|жыныс кризі]]''' - баланың [[Сүтсүт бездері|сүт бездерінің]]нің ұлғайғаны байқалады (жынысына қарамайды); кейде қыз баланың жыныс органынынан шырыш пен [[қан]] бөлініп шығады да, 2-3 күннен кейін тыйылады. Жаңа туған баланың жыныс кризі алғашқы 3-7 күн аралығында байқалады. Үлкендігі [[Бұршақ (өсімдік)|бұршақ]] дәніндей немесе түйе жаңғағындай бездер ойнамалы болады, ол аздаған ақшыл сұйықтан тұрады. Оның ісігі 2-3 аптадан кейін қайтады. Сондықтан емдеуді қажет етпейді; жиналған сұйықты қолмен сығып шығаруға болмайды. Сүт бездеріне [[инфекция]] түсіп, қабынуды болдырмас үшін тазалықты қатаң сақтау керек.
 
== Қимыл-қозғалысы мен психикасының дамуы ==
* '''Нәрестенің [[Ай|ай]] сайынғы дамуындағы өзгерістер:'''
** 1 айлық бала тік көтерген кезде басын ұстауға тырысады;
** 2 айлығында етпетінен жатып, басы мен кеудесін көтереді;
87-жол:
** 5 айлығында әлденеге сүйеніп отырады, қолтығынан демесе, тізесін бүкпей түзу тұрады;
** 6 айлығында демеп ұстамай-ақ өзі құйрығын басады, немесе тік тұрып, аяғын басуға талпынады;
** 7 айлығында еңбектейді, өздігінен отырады, тізерлеп тұрады, қолынан ұстап демесе, аттап қадам басады, [[Ойыншық|ойыншықтарынойыншық]]тарын бір қолынан екінші қолына алмастыра алады;
** 8 айлығында өздігінен отырады, басын өзі көтере алады, бір нәрседен ұстап жүруге талпынады;
** 9 ай толғанда қаз тұрады және қолынан жетектесе қаз-қаз басады;
96-жол:
** анасы емізерде бетін солай қарай бұрып, аузын ашады, емуге ыңғайланып, жұтынады;
** 1 айлығында ширап, аяқ-қолын ербеңдетеді, басын жан-жаққа бұрады, түрлі-түсті заттарға көз тоқтатып қарайды;
** 2 айлығында [[дауыс]] шыққан жаққа мойынын бұрады, ашық түсті зат көрсетсе, емгенін тоқтатады, әр түрлі [[Эмоция|эмоциялықэмоция]]лық реакция пайда болады, өзіне қаратып айтылған сөзге езу тартып шалықтап, "гуілдейді";
** 3 айлығында дыбыс шыққан жақты сезеді де, сол жаққа бұрылады, кәдімгідей күледі;
** 4 ай толғанда заттың қозғалысын көзімен бақылайды, бөтен адамға жатырқап қарайды, іліп қойған ойыншықрады түрткілеп ойнайды, оларды ұстайды;
** 5 айлығында [[Ана|анасыана]]сы мен [[Туыстық|туыстарын]] жақсы таниды, өзіне қаратып айтылған дауысты ажырата алады, іліп қойған ойыншық, сылдармаққа қолын созып ұстап, көпке дейін босатпайды;
** 6 айлығында ойыншықтарға көңіл аударады, оларды қолына ұстап көтеріп, бір орыннан екінші жерге алып қояды, сөз буындарын айтуға алғашқы талпыныс жасайды, қасықпен берген тамақты іше алады, тағамды көргенде аузын ашады;
** 7 айлығында айнадағы өз келбетіне қарай талпынады, көп уақытқа дейін уілдеп "сөйлейді", бір орында тұрған затты көзімен іздейді, қолда қолға ұмтылады, сөдің жеке буындарын ("ма-ма", "а-па") жақсы айта алады;
108-жол:
 
== Баланы шомылдыру ==
* Нәрестені алғашқы 5-7 күн ішінде [[Ванна|ваннағаванна]]ға отырғызып шомылдырмай ([[Кіндік|кіндігі]] түскенше), тек күн сайын сабындап, жылы сумен жуындырады.
* Нәрестені шомылдыратын судың температурасы 35-36°С болуы тиіс; ал алғашқы аптаның ішінде судың температурасын бұдан да жылы жасайды (36-37°С).
* Бөбекті шомылдыратын бөлменің температурасы 20°С-дан төмен болмауы керек.
116-жол:
 
== Баланы серуендету ==
* [[Жаз]] айларында туған балаларды әйелдер босанатын үйден шығысымен-ақ далаға шығаруға болады, ал [[Қыс|қыстақыс]]та туған баланы ауаның температурасы 10°С -ден төмен болмаса, 2-3 аптадан кейін шығарады.
* Алғашқыда 10 минуттан артық серуендетуге болмайды; ал бір айлық бала таза ауада 40 минут болғаны жөн. Кейін бірте-бірте 5-10 минуттан қосып отырады да, сәби 3 айға толғанда серуенге шығу уақытын күніне 4 сағатқа дейін (қыста) жеткізеді.
* Суық уақытта 2,5-3 айлық баланы күніне 2-3 рет далаға шығарып тұру керек, бірақ барлығы 2 сағаттан аспауы тиіс.
* Бүлдіршінді далаға шығарда [[Ауаауа райы|ауа райына]]на қарай киіндіреді.
 
== Бала ойыншықтары ==
143-жол:
<references/>
 
[[Санат:Үй-тұрмысы]]
[[Санат:Шаңырақ]]