Трансформация: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Трансформация''' (көне лат.'' transformatіo'' – айналу), генетикада – оқшауланған [[дезоксирибонуклеин қышқылы]]ның көмегімен генетикалық ақпаратты қандай да бір клеткағажасушаға ендіру процесі. Трансформация нәтижесінде генетикалық ақпарат Трансформацияланған клеткадажасушада және сол клеткаданжасушадан тараған ұрпақ клеткалардажасушаларда жаңа белгілер пайда болады. Трансформация құбылысын [[1928]] жылы ағылшын ғалымы Ф.Гриффит ([[1877]] – [[1941]]) ашқан. Ол [[пневмококк бактериясы]]ның (Streptococcus pneumonіae) екі штаммында Трансформация процесін зерттеді. Оның біреуі вирулентті қасиеті және полисахаридті қабықшасы бар ірі клеткаларданжасушалардан тұратын тегіс шоғыр (S-штамм), ал екіншісі вирулентті қасиеті және қабықшасы болмайтын, пішіні кедір-бұдырлы (R-штамм) болды. Вирулентті бактериялар тышқандарды өлтірсе, вирулентсіз штаммдар енгізілген тышқандар тірі қалды. Егер қыздыру арқылы вирулентті бактерияны өлтіріп, сонан соң тышқанға жіберсе, олар тіршілігін жалғастыра берген. Ал қыздырып өлтірілген вирулентті клеткаларменжасушалармен вирулентсіз клеткалардыжасушаларды араластырып, тышқандарға енгізгенде, олар өліп, өлекселерінен полисахаридті қабықшасы бар тірі вирулентті клеткаларжасушалар табылған. Бұл тәжірибеден вирулентті бактериялардан генетикалық ақпарат вирулентсіз бактерияларға тасымалданып, оларды вирулентті ететіндігі анықталды. [[1944]] жылы америкалық ғалым О.Эйберидің ([[1877]] – [[1956]]) басшылығымен Трансформация процесін жүзеге асыратын фактор – [[ДНҚ]] молекуласы екені анықталды. Бұл [[ДНҚ]] молекуласының тұқым қуалау ақпаратын тасымалдаушы екенін дәлелдейтін алғашқы зерттеу жұмысы болды. Трансформация құбылысы пневмококктардан басқа да бактериялардан табылып, зерттелді. Тәжірибелерде оңай анықталатын генетикалық белгілерді және радиоизотоппен белгіленген [[ДНҚ]] молекуласын қолдану Трансформацияға сандық баға беруге жол ашты. Бактериялардағы Трансформация өте күрделі процесс ретінде танылып, оның бірнеше кезеңдерден тұратыны анықталды:

# клеткажасуша-рецепиент арқылы [[ДНҚ]] молекуласының фиксациясы;

# ДНҚ молекуласының клеткажасуша ішіне енуі;

# қожайын-клеткажасуша хромосомына [[ДНҚ]] молекуласының тасымалданатын бөлігін кірістіру;

<br /> [[ДНҚ]] молекуласының фиксациясы саны шектеулі клеткажасуша бетінің ерекше бөліктерінде (рецепторлар) жүреді. Бөгде ДНҚ молекуласын қосып алуға қабілетті бактериялар клеткаларынжасушаларын компетентті клеткаларжасушалар деп атайды. Мұндай клеткалардыңжасушалардың популяция кезіндегі саны өте аз болып, ол бактериялардың генетикалық ерекшеліктері мен бактериялық дақылдың өсу кезеңіне тәуелді болады. Клеткаға енетін ДНҚ бөліктерінің орталығы мөлшері 5х106 дальтонды құрайды. Клеткаға қос жіпшелі ДНҚ енгеннен кейін оның бір жіпшесі моно- және олигонуклеотидтерге ыдырып, ал екіншісі қожайын-клеткадағыжасушадағы хромосомаға енеді. Трансформацияның қолданылуы генетикалық ақпараттың алмасуының басқа түрлері байқалмаған бактерияларды генетикалық талдаудан өткізуге мүмкіндік берді. Сонымен қатар Трансформация [[ДНҚ]] құрылымының физикалық не химиялық түрде бұзылуы, оның биологиялық белсенділігіне қандай әсер көрсететінін анықтау үшін өте қолайлы әдіс болып табылады. Ішек таяқшасының бактериясында Трансформация әдісін жете зерттеу нәтижесінде Трансформация процесіне тек бактериялық плазмидтер (бактериялардың хромосомынан бөлек генетикалық элемент) мен [[бактериофаг]]тардың [[ДНҚ]]-сын да қолдануға мүмкіндік береді. Бұл әдіс гендік инжерия бағытындағы зерттеу жұмыстарында клеткағажасушаға будандық [[ДНҚ]] молекуласын ендіру мақсатында кеңінен қолданылады. Жоғары сатыдағы организмдер клеткаларындажасушаларында Трансформация процесі толық зерттелмеген. <ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 8 том</ref>

Трансформация — торшалардың морфологиялық және өсіи-өну қасиеттерінің өзгеруі, олардың жануарлар организміне еккенде зардапты [[ісік]] туғызатын түрге көшуі. Торшаны Трансформациятын қасиет көпшілік ДНҚ-ды вирустарға тән. Мысалы, [[паповирус]]тар, [[папилломавирус]]тар, [[герпесвирус]]тар, [[ретровирус]]тар, [[аденовирус]]тар, РНҚ геномды вирустар.<ref> Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. –Алматы, Ана тілі, 1993. ISBN 5-630-0283-X</ref>