'''Сауран''' – ХІІ ғасырда ірі сауда орталығы ретінде іргетасы қаланған. [[Түркістан|Түркістанның]]ның солтүстік-батыс жағындағы 30 шақырым жерде орналасқан орта ғасырдағы қалалардың бірі. Биіктігі 6м6 м қабырғамен қоршалған қалашықтың өлшемі солт-шығыстан оңт-батысқа қарай 800м800 м. солт.-батыстын оңт-шығысқа қарай 500м500 м мәдени қабатының биіктігі 2м.2 ауранм. Сауран туралы алғашқы деректер 10-ғасырдағы еңбектерде кездеседі. Ол кезде Сауран [[Сырдария|Сырдария алабындағыалабы]]ндағы маңызды стратегиялық және сауда орталығы ретінде белгілі болған. [[Арабтар|Араб]] тарихшысы Мақдисидің шығармасында «Сауран жеті қабат дуалмен қоршалған үлкен қала, оның ішінде рабат, мешіт бар» деп жазған. [[Шыңғыс хан|Шыңғыс хан]] шапқыншылығына]] байланысты оқиғаларда Сауран туралы деректер кездеспейді. 13-ғасырдың орта шенінде Сауран [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы болды. 14-ғасырдың аяғында қаланы [[Әмір Темір|Әмір Темір]] әскери қамалға айналдырған. Үлкен мешіті болып, [[ислам|ислам дінінің]] дінінің [[Қазақстан|Қазақстанға]]ға тарауына ықпал еткен. 16-ғасырда Сауран мұнаралы биік дуалдармен қоршалған үлкен қала болған. Оның ірі-ірі құрылыстарының ішінен замандастары «шайқалмалы минаретті» және қала мен оның айналасын сумен қамтамасыз еткен кәріздерді – жердің астынан салынған каналды ерекше атаған. Сауран 17-ғасырдың аяғы мен 18-ғасырдың басында әлсіреп, 19-ғасырдың басында біржолата күйреген. Қазіргі кезде Сауран қабырғалары мен мұнараларының қалдықтары бар, ауданы 550 – 800 м дөңгелек алаң. Қаланың ішіне қақпа арқылы кіруге болады. Қаланы қоршаған дуалдың сырт жағында көптеген каналдардың іздері сақталған. Жүргізілген зерттеу жұмыстары қаланың 7 – 18 ғасырларға жататынын дәлелдейді.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>
