Салжұқ сұлтандығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Infobox Former Country
|common_name = SeljukРум Sultanate of Rumсұлтандығы
|native_name =<big>سلجوقیان روم</big><br>Saljūqiyān-e Rūm
|conventional_long_name = SultanateСалжұқ of Seljuqсұлтандығы
|continent = [[Eurasia]]Еуразия
|region = MiddleТаяу EastШығыс
|status = [[Sultanate]]Сұлтандық
|year_start = 1077
|year_end = 1307
|p1 = GreatСелжұқ Seljuq Empireәулеті
|flag_p1 =
|flag_p1 = File:Turkey.Bodrum084.jpg|From left to right: Flag of Algerian pirates; Flag given to Osman I by the Seljuk sultan Mesud II (1289); Ottoman naval flag (16th c.); Ottoman army flag (16th c.); Ottoman army flag (17th c.)
|event_start = Отдел из Великих Сельджуков империя
</gallery>
|event_end = Внутренняя борьба
|<!-- Please do not put the flag-based succession box here: the successor states are far too numerous and none possess verifiable flags.-->
|image_map = Seljuk Sultanate of Rum 1190 Locator Map.svg
|event_start = [[Seljuqs#Division of empire|Division]] from the [[Great Seljuq Empire]]
|image_map_caption = TheСұлтандық Sultanate1243 in 1243ж.
|event_end = [[Sultanate of Rûm#Downfall|Internal struggles]]
|capital = Изник<br>[[Конья]]
|image_map = File:Turkey.Bodrum084.jpg|From left to right: Flag of Algerian pirates; Flag given to Osman I by the Seljuk sultan Mesud II (1289); Ottoman naval flag (16th c.); Ottoman army flag (16th c.); Ottoman army flag (17th c.)
|common_languages = [[PersianПарсы languageтілі|PersianПарсыша]] (officialресми)<ref>Grousset, Rene, ''The Empire of the Steppes: A History of Central Asia'', (Rutgers University Press, 2002), 157; "...the Seljuk court at Konya adopted Persian as its official language.".</ref><br />[[TurkishТүрік languageтілі|TurkishТүрікше]] (popularсөйлеу)
</gallery>
|status = Сұлтандық
|image_map_caption = The Sultanate in 1243
|title_leader = Сұлтан
|capital = [[İznik|Nicaea]]<br>[[Konya|Iconium]]
|leader1 = KutalmishСүлейман шаһ
|common_languages = [[Persian language|Persian]] (official)<ref>Grousset, Rene, ''The Empire of the Steppes: A History of Central Asia'', (Rutgers University Press, 2002), 157; "...the Seljuk court at Konya adopted Persian as its official language.".</ref><br />[[Turkish language|Turkish]] (popular)
|status = Sultanate
|title_leader = [[Sultanate of Rûm#The Dynasty|Sultans]]
|leader1 = Kutalmish
|year_leader1 = 1060-1077
|leader2 = Mesud II Гияседдин Масуд
|year_leader2 = 1303-1308
|stat_year1 = 1243
|stat_area1 = 400000
}}
'''Салжұқ сұлтандығы''' — 11 ғасырдың соңы мен 14 ғасырдың басында Таяу және Орта Шығыс елдерінде билік құрған [[мемлекет]]. 11 ғасырдың 30-жылдары салжұқтар ''[[Ғазнауи әулеті]]не'' бағынышты болып, [[Хорасан]]нан жер алды. 1040 ж. ғазнауилерге қарсы шығып, Данденакан түбіндегі ұрыста жеңіске жетті. Иран таулы үстіртін жаулап алып, аймақтағы бытыраңқы ұсақ иеліктерді бір орталыққа бағындырды. Сол кездегі [[мұсылман]] әлемі үшін маңызы ерекше бір орталыққа бағынған қуатты [[ислам]] [[мемлекет]]імемлекеті осы салжұқтар кезінде орнады. Алғашқы салжұқ билеушісі Тоғрылбек (1038 — 63) тұсында салжұқтар [[Хорезм]], [[Хорасан]], [[Иран]], [[Әзербайжан]], [[Күрдістан]], [[Ирак]] жерлерін жаулап алып, 1055 ж. [[Бағдад]]қа басып кірді. [[ХалифХалифа]] оған “батыс пен шығыстағы [[мемлекет]]термемлекеттер дінінің сүйеніші” атағын беріп, “ұлы сұлтан” деп жариялауға мәжбүр болды. Салжұқ сұлтандығы бастапқыда екі негізгі иеліктерден тұрды.
[[ImageСурет:Anatolia1200.png|thumb|285px|Рум сұлтанаты мен оны қоршаған мемлекеттер, 1200 жыл.]] Жоғары билеуші Тоғрылбек билігіне [[мемлекет]] астанасы болған [[Рей]] қаласының батысы мен оңтүстігіндегі елдер және ағасы [[Шағрыбек]]кеШағрыбекке Солтүстік [[Хорасан]] мен [[Орталық Азия]] аймағы қарады. Оның орталығы [[Мерв]] қаласы болды. ''[[Алп-Арслан]]'' тұсында ([[1063 — 72]]) салжұқтар [[Армения]]ны жаулап алып ([[1064]]), [[Манцикерт]] түбінде [[Византия]] [[әскер]]лерін жеңді ([[1071]]). 1071 — 81 ж. [[Кіші Азия]]ны және басқа да аумақтарды жаулап алды.'' [[Мәлік шах]]шаһ'' ([[1072 — 92]]) [[Грузия]] мен ''[[Қарахан]] [[мемлекет]]інмемлекетін'' бағындырды. Бұл тұста Салжұқ сұлтандығының шекарасы [[Сырдария]]дан [[Ніл]]ге дейін, [[Каспий]]ден [[Жерорта теңізі]]не дейін созылды. [[Мемлекет]] астанасы [[Исфаһан]] қаласы болды. Бірақ көшпелі оғыз және басқа да түркі тайпаларының әскери шонжарлары мен ақсүйектері байтақ аумақтарды иемденіп, орталығы өкімет билігіне тәуелсіз болуға ұмтылды. [[FileСурет:Konya.Turkish.building.jpg|thumb|left|200px|[[Инше күмбезі]], 13 ғ. [[медресе]]сі, [[Кониа]]Конья, Түркия.]] Сондықтан сұлтандар ішкі саясатта күшті өкімет билігіне мүдделі болған [[Иран]] ақсүйектеріне иек артты. Бұл топтың мүддесін көздеуші ''[[Низам әл-Мүлік]]'' болды. 11 — 12 ғасырларда Салжұқ сұлтандығы [[Орталық Азия]], Орта Шығыс пен [[Кіші Азия]]да бірнеше иеліктер мен [[мемлекет]]тергемемлекеттерге бөлініп кетті. Жаңадан [[Керман]] ([[1041 — 1187]]), [[КонияКонья]] немесе [[Рум]] ([[Кіші Азия]]да, [[1077 — 1307]]), [[Хорезм]]деХорезмде [[Ануштегін]]дерАнуштегіндер ([[1097 — 1221]]) сұлтандықтары құрылды. Бірінші ''крест жорығынан'' кейін салжұқтар [[Палестина]]дан, кейін [[Сирия]]дан, [[Грузия]][данГрузиядан, [[Кіші Азия]]дағы кейбір иеліктерінен айырылды. 1118 ж. [[Мәлік шах]]тыңшаһтың ұлдары Салжұқ сұлтандығын бірнеше иеліктерге бөліп алды. [[Санжар]] сұлтан (1118 — 57) дербестікке ұмтылған ақсүйектермен күрес жүргізді. Бірақ 1141 ж. қарақытайлардан жеңіліс тауып, [[Орталық Азия]]дағы билігінен айырылды. 1153 ж. оғыздар [[Хорасан]]ныңХорасанның [[Мерв]], [[Нишапур]], [[Тус]], т.б. қалаларын басып алды. 1157 ж. [[Санжар]] өлгеннен кейін [[Хорасан]]дағыХорасандағы “Ұлы салжұқ” билігі өмір сүруін тоқтатты. Оның інісі [[Махмұд]] [[мемлекет]]тімемлекетті қалпына келтіруге тырысқанымен, салжұқ империясының бұл бөлігі түпкілікті құлдырап, бірнеше ұсақ иеліктерге бөлініп кетті. [[Хорасан]], [[Керман]] және Батыс [[Иран]] арасындағы отыз жылдық өзара тартыстан кейін [[Хорезмшаһ]] үстемдік алды. Тек ''[[Рум сұлтандығы]]'' сақталып қалды. 12 ғасырдың соңына қарай Иранның батысы мен орталығында тұрған салжұқтар атабектер ықпалына түсіп, билігінен біржола қол үзді.
<ref> Қазақ энциклопедиясы, 7 - том </ref>