Мақта (дақыл): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 101 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q11457 (translate me)
Өңдеу түйіні жоқ
2-жол:
 
'''Мақта''' (Cossypіum), қоза–құлқайыр тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдік туысы, бағалы талшықты [[дақыл]]. Мақта б.з. дейін [[Орта Азия]] республикаларында, [[Үндістан]]да, [[Иран]], [[Қытай]], [[Мексика]],[[Перу]] аймақтарында өсірілген. Қазақстанда 1918 жылы Түркістан жерін суландыруға байланысты қолға алынды. 1924 жылы мақта өсіретін [[Мақтаарал]] ауданы құрылды.
Мақтаның биіктігі 1–1,5 м. 1–2 негізгі бұтақтан 10–15 жанама бұтақша тарайды, одан кейін осы бұтақшаларға [[гүл]] мен қауашағы шығады. Гүлі жеке, ірі [[сары]] не [[ақ]]. Мақта өздігінен, кейде айқас тозаңданады. Сабағы 90–130 см-ге жетеді, жапырағы жүрек тәріздес. Жемісі 3–5 ұялы қауашақ, оның ішінде талшық, оның ортасында 20–40 мақта тұқымы болады. Мақтаның 35 түрі бар, оның 5 түрі қолдан өсіріледі. Мақта – жарық, жылу, ылғалды көп керек етеді. Тұқымы 10–12C-та өне бастайды, 25–30C-та жақсы өседі, 0C-та үсікке шалдығады. Гүлдеу және пісу кезінде ылғалды көп керек ететіндіктен, суармалы жерлерде жоғары өнім береді. Облыстың Мақтаарал, Сарыағаш, Шардара, Ордабасы, [[Отырар]] аудандарында, Арыс, Түркістан қалалық әкімдік аумақтарында Мақтаның орта талшықты нөмірлері (Қырғыз-3, С-4727, С-6524, 108-Ф) өсіріледі. ОҚО ауа-райына байланысты мақта сәуір-мамыр айларында толықтай егіліп бітеді. Шиті жерге түскеннен кейін жер құнарлылығы жақсы болса 5-10 күннің көлемінде жер бетіне шығады. Ал егер жер бетіне шықпай тұрып жаңбыр жауған жағдайда, тез арада бетін тырнап шығу қажет. Себебі жердің беті қатыпмақта тұншығып қалады. Мақьа өсіп жетілемін дегенше арам шөптерден тазалап, түрлі зиянкестерден қорғайтын химиялық заттар беріліп тұрады. Жылына 2 рет суарады.
==Мақта өнімдері==
1 т шитті Мақтадан 330–360 кг талшық (бұдан 3000 м мата тоқылады), 100–110 кг тағамдық, [[техникалық май]], 30–40 кг қысқа талшық, 550–580 кг тұқым алынады. Тұқымында 20–25% [[май]] болады, сондықтан 1 т Мақта тұқымынан 170 кг Мақта майы, 400–420 кг [[күнжара]], 300 кг қауыз, мақта мамығы, [[олифа]], глицерин, т.б. құнды өнімдер алынады.
Мақта – тоқыма өнеркәсібі үшін негізгі шикізат. Мақтаның ұзын талшықтарынан әр түрлі маталар – бәтес, сәтен, маркизат тоқылса, қысқа талшықтарынан целлюлоза, пластмасса, фотопленка, дәрілік мақта, жанғыш пілте, жасанды жібек, жіп, т.б. дайындалады. Мақта майы тамақ, консерві, парфюмерия өнеркәсіптерінде, ал тұқым қалдығынан этил, метил спирттерін, лак, қағаз, орган. қышқылдар, целлюлоза, т.б. алуға болады және сабағы(Қозапая) отын ретінде, күнжарасының құрамында белок болғандықтан мал азығы ретінде қолданылады.
 
==Негізгі зиянкестері:==
11-жол:
*[[мақта және күздік қоңыр көбелектердің жұлдызқұрттары]]
*[[ шегіртке]]
*[[арам шөптер]]
 
=== Артықшылықтар ===
* жұмсақтық