|
[[СуретImage:RosaRose canina (flower)hips.jpg|thumb|right]]
'''Итмұрын''' деп [[раушангүл]]дер тұқымдасына жататын жапырақ тастайтын бұта не шырмауық өсімдіктердің жемісін атайды.
'''Итмұрын''' (Rosa) – [[раушангүлдер тұқымдасына]] жататын [[жапырақ]] тастайтын [[бұта]] не [[шырмауық]] [[өсімдіктер]] туыстасы. [[Қазақстан|Қазақстанда]] кездесетін 25 түрдің ішіндегі ең әдемісі. [[Республика|Республиканың]] ([[Алтай]], [[Тарбағатай]], [[Жоңғар Алатауы]]) сай, Орталық және Оңтүстік-шығыс бөлігінде тауда, [[жазық|жазықта]], [[қорым тастар|қорым тастарда]], [[беткейлер|беткейлерде]], [[ормандар|ормандарда]], [[дымқыл топырақты]] жерлерде бұталар арасында өседі. [[Ылғал|Ылғалды]] жақсы көреді, [[топырақ|топырақтың]] да, ауаның да ылғалдығына сезімтал, биіктігі 2 метрге дейін сүр-қошқыл түсті, [[қабығы]] бар, [[сабағымен]] [[бұтақ|бұтақтары]] ұсақ [[тікенек|тікенекті]]. Өткір тікенектер барлық туыс түрлеріне тән, олар [[жануарлар|жануарлардың]] жеп қоюынан сақтайды. [[Жапырақ|Жапырағы]] күрделі, [[тақ қауырсынды]], әдетте 2-3-тен жұптасқан көлемді [[эллипс]] тәрізді, жиегі [[ара]] тісті, ал астыңғы жағын қою да жұмсақ [[түк]] басқан. [[Гүл|Гүлі]] [[қос жынысты]], [[дұрыс гүл]] ([[актиноморфты]]) [[тостағанша|тостағаншасы]] жіңішке жасыл түсті, [[күлте|күлтесі]] ашық күлгін немесе қызғылт түсті. Тостағаншалар мен күлтелер саны бірдей (5-тен), [[аталық]] пен [[аналықтары]] көп (саны анықталмаған), гүлі көлемді (диаметрі 6 см-ге дейін), үзын гүл табанына көбінше жалғыздан, сирек топтасып бекиді. Ашық түсті гүлінің хош иісі [[Жәндіктер|жәндіктерді]] өзіне тартады, ара, үлкен тозаң жейтін [[қоңыздар]], бір гүлден екінші гүлге ұшып-қонып жүріп айқас тозаңдандырады. Кейде жәндіктер гүлді түнеп шығатын орын ретінде пайдаланады, өйткені кешке қарай гүлдердің күлтелері, жабылады.Итмүрын [[шілде|шілдеде]] гүлдейді, [[тамыз|тамызда]] [[жеміс]] береді. [[Раушан]] туысының жемісі туралы толығырақ айтсақ артық болмас. Раушан туысының жидегі шындығында да жалған жеміс, құрылысы күрделі, күлте жапырақшаларының [[құмыра]] немесе [[бокал]] тәрізді болып, қабырғаларының ішкі жағында бекінген көптеген сарғыш [[жаңғақтар]], қою да қаттылау түктермен бөлінген. Біз суреттеп отырған түрдің жемісі пісіп-жетілген қою, ашық-қызыл түсті. Ұшында түспейтін қүрғақ тостағанша жапырақшалары барлық раушандар мен [[жабайы раушандарға]] тән. Кейбір түрлері ежелден белгілі бауда өсірілетін раушандардың арғы тегі болып табылады. Біздің эрамызға дейінгі 4 мың жылдыққа жататын [[Алтай|Алтайдың]] көмбелерінен табылған [[металл ақшалар|металл ақшаларда]] да бауда өсірілетін раушандар бейнеленген. Қазірде жабайы раушандар [[сұрыптау|сұрыптауда]] және [[мәдени раушандардың]] сапасын жақсартуда қолданады.
Итмүрынның ерекшелігі — бағалы [[витаминдер|витаминдерге]] бай, жемісі және одан дайындалған [[дәрі-дәрмектер]] [[медицина|медицинада]] негізінен [[асқазан]] және [[бауыр]] ауруларын емдеуге қолданылады, гүлдерін [[шай|шайдың]] орнына пайдалануға болады, күлтелерден дайындалған [[эфир майы]] — [[парфюмерия]] өндірісінде пайдаланылады.<ref name=”source1”> [[Қазақ тілі терминдер сөздігі]] I том </ref> ▼
Раушан туыстастарының жидегі жалған жеміс, құрылысы күрделі, күлте жапырақшаларының құмыра немесе бокал тәрізді болып, қабырғаларының ішкі жағында бекінген көптеген сарғыш [[жаңғақтар]], қою да қаттылау түктермен бөлінген. Жемісі пісіп-жетілген қою, ашық-қызыл түсті. Ұшында түспейтін қүрғақ тостағанша жапырақшалары барлық раушандар мен [[жабайы раушандарға]] тән. Кейбір түрлері ежелден белгілі бауда өсірілетін раушандардың арғы тегі болып табылады. Біздің дәуірімізге дейінгі 4 мың жылдыққа жататын [[Алтай|Алтайдың]] көмбелерінен табылған металл ақшаларда да бауда өсірілетін раушандар бейнеленген. Қазірде жабайы раушандар сұрыптауда және мәдени раушандардың сапасын жақсартуда қолданады.
менин итим бар онын аты жасмин ол жогалып кетти тауып бериндерши отинемн 15,10,13 жыл тапсандар немецкое овчарка берем индерденмн ол кыз конаев кошеси ол оте куттай пародасы алабай
▲Итмүрынның ерекшелігі — бағалы [[витаминдер|витаминдерге]]дәрумендерге бай, жемісі және одан дайындалған [[дәрі-дәрмектер ]] [[медицина |медицинада]] да негізінен [[асқазан]] және [[бауыр]] ауруларын емдеуге қолданылады, гүлдерін [[шай|шайдың]] орнына пайдалануға болады, күлтелерден дайындалған [[эфир майы ]] — [[парфюмерия]] өндірісінде пайдаланылады.<ref name=”source1”> [[Қазақ тілі терминдер сөздігі]] I том </ref>
== Итмұрын туралы тақпақ ==
<poem>
Жабайы раушан дейді екен,
Итмұрынды ел кейде.
Піседі екен жемісі,
Қараша айы келгенде.
Онда аскорбин қышқылы
Сенесің бе
Көп десе.
Елу есе-
Лимоннан,
Қарақаттан он есе. </poem>▼
*[[Инсектицидтер]]
*[[Иттабан]]
|
