Металдар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Arystanbek (талқылау | үлесі) ш 178.22.172.242 (т) өңдемелерінен Legobot соңғы нұсқасына қайтарды |
||
1-жол:
[[File:Metal movable type.jpg|thumb|alt=A.| ''[[Металдар]]'']]
[[Сурет:Issyk golden man.jpg|thumb|[[Катафракт]] сауыт-сайманына бейнелі [[сақтар]] көсемінің [[алтын]] қабырышақты тері [[сауыт|сауыты]]]]
'''Металдар'''– [[Электр тоғы]] мен жылуды жақсы өткізетін, пластикалық қасиеті жоғары, жылтыр заттар. Мұндай қасиеттердің болуы металдардың ішкі құрылымымен байланысты.
Line 5 ⟶ 8:
Металдардың қаттылығы, температураға төзімділігі күнделікті тәжірибеде шешуші рөл атқарады. Егер шыны [[хром|хроммен]] кесілсе, ал [[цезий|цезийді]] адам тырнағымен-ақ кесе алады. Кейбір металдар жұмсақ ([[күміс]], [[алтын]], т.б.) болғандықтан таза металдардың орнына олардың бір-бірімен құймалары қолданылады. Ең алғаш алынған құймалардың бірі – [[қола]].
Темір мен оның құймалары ([[шойын]], [[болат]]) қара металдар, ал қалғандары түсті металдар; [[алтын]], [[күміс]], [[платина]] химиялық [[реактив|реактивтерге]] төзімділігіне байланысты асыл металдар; сумен әрекеттесіп сілті түзетін металдарды сілтілік (Lі, Na, K, Rb, Cs), ал [[жер қыртысы|жер қыртысының]] негізін құрайтындарын сілтілік жер металдар; массалық үлесі 0,01%-дан аспайтындарын сирек металдар деп атайды. Өнеркәсіпте металдарды негізінен [[пирометаллургия]], [[гидрометаллургия]] және [[электрметаллургия]] әдістерімен алады. Металдар электр сымдарын, тұрмысқа қажет бұйымдар ([[қазан]], [[балға]], т.б.) жасауда, т.б. кеңінен қолданылады.
===Кейбір металдар===
[[Сурет:Osmium crystals.jpg|thumb|200px|[[Осмий]]]] [[Сурет:Aluminium bar surface etched.jpg|thumb|200px|[[Алюминий]]]]
#Сілтілік металдар:
#*[[Литий]]
Line 105 ⟶ 109:
===Металлургия===
{{main|Металлургия}}
[[Сурет:VysokePece1.jpg|200px|thumb|right]]
Металлургия – [[ғылым|ғылымның]], техниканың, [[өнеркәсіп|өнеркәсіптің]] кеннен немесе басқа да материалдардан металл алу процестерін, сондай-ақ металл қорытпаларға олардың химиялық құрамы мен құрылымын өзгерту арқылы қажетті қасиеттер беру процестерін қамтитын саласы.
Line 122 ⟶ 128:
Галламды металлургия – су ерітінділерінен галламдарды (галлийдің электрлік теріс зарядталған басқа металдармен сұйық қорытпасы) химиялық жолмен қалпына келтіру арқылы металдар мен олардың қосылыстарын алу процестерін зерттейді. Металлургияның бұл жаңа саласы дүние жүзінде алғаш рет [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[1960]] жылдары жасалды.
[[Алюминий]] галламындағы сілтілі ерітінділерден алынған галлийдің цементтелуін зерттеу жөнінде үлкен ғылыми жұмыстар жүргізілді. Плазма металл бетін тазалауда және әр түрлі беттерді металмен қаптау технологиясында, [[термоядролық зерттеу|термоядролық зерттеулерде]], плазма химиясында, т.б. қолданылады. Плазма металлургияда қиын балқитын металдар мен олардың қосылыстарын алуда аса қажет.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref>
==Металл аққыштығы==
{{main|Металл аққыштығы}}
Металл аққыштығы– жүктеме берілу кезінде металдың [[пластик|пластикалық]] пішінсіздену қасиеті. Металл аққыштығы – жартылай өңделген өнімдерден дайындамалардың сырт пішінін құру кезінде, [[қысым|қысыммен]] өңдеуге қабілеттігінің барлығын анықтайтын металдардың қажетті [[технология|технологиялық]] қасиеті.
Line 136 ⟶ 143:
==Металл ақша==
{{main|Металл ақша}}
[[Сурет:Tenge_coins.jpg|thumb|230px|left|1, 2, 5, 10, 20, 50 және 100 теңге шақалар]]
Металл ақша – [[алтын]], [[күміс]] немесе [[биметалл]] стандарттары кезеңінде асыл металдардан ''(алтын, күмістен)'' жасалған ақша белгілері. Олардың атаулы құны мен нақты құны сай келеді. Металл ақша [[Қазына|Қазынаны]] құрайды әрі [[ақша]] [[функция|функциясын]] атқарады.
Қазіргі кезде мәнетті (шақаны), яғни қағаз ақша белгілерінен өзгеше түрде металдан шекілген ақша белгілерін металл ақша деп атайды. Әдетте ұсақ мәнет түрінде болады. Сонымен бірге [[коллекция|коллекциялық]] ([[нумизматика|нумизматикалық]]) мәнеттер, соның ішінде асыл металдардан шекілген мәнеттер де шығарылады, мұндай мәнеттердің атаулы құнына сәйкес заңды төлемдік күші болады, бірақ олар рынокта нумизмат құны бойынша сатылады.
[[Сурет:Gold1oz.jpg|150px|right|thumb]]
Асыл металдан шекілген мәнеттер, көбінесе қазына ретінде жиналады, бұл орайда олардың бағасы тайтұяқ алтынның ''(құйма алтын)'' бағасына бағдарланады. Мәнет арнаулы кәсіпорында – мәнет сарайында шекіледі. Мәнетті айналысқа шығару туралы шешім елдегі ақша айналысын реттеу шеңберінде қабылданады.
==Металл беріктігі==
{{main|Металл беріктігі}}
Металл беріктігі – металдардың белгілі бір жағдайлар мен шектерде қандай да бір әсерлерді ''(түскен жүктемелер, әр түрлі [[температура|температуралық]], [[Магнит өрісі|магниттік]], [[Электр Өрісі |электрлік]], т.б. өрістер, әркелкі кебу немесе ісіну, физикалық-химиялық процестердің дененің әр түрлі бөлігінде әркелкі өтуі, т.б.)'' бұзылмай қабылдау қасиеті.
Line 161 ⟶ 172:
==Металл құралымдар==
{{main|Металл құралымдар}}
Металл құралымдар – әр түрлі металдардан (көбінесе [[болат|болаттардан]]) жасалған құрылыстық заттар. Металл құралымдардың әрі берік, әрі жеңіл түрлері де болады. Жеңіл алюминий қорытпаларынан жасалған құралымдарды пайдаланудың маңызы зор. Олар жеңіл, [[коррозия|коррозияға]] төзімді, оңай өңделеді әрі әсемдік береді.
[[Сурет:Eiffelturm1.jpg|right|200px|thumb|Эйфелев мұнарасы]]
Металл құралымдар зауыттарда дайындалады да құрылыс алаңында құрастырылады. Оларды басқадай құрылыс материалдарымен аралас пайдалануға (мысалы, [[темір]]-[[бетон]]) болады. Металл құралымдар [[ғимарат|ғимараттар]] мен басқадай құрылыстарда ([[мұнара]], [[көпір]] салу, т.б.) кеңінен пайдаланылады. Пайдалану мақсаттарына қарай олар әр түрлі болып, басым көпшілігі табақ темір түрінде пайдаланылады.<ref>Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0</ref>
==Пайдаланылған әдебиет==
<references/>
{{Chem-stub}}
{{wikify}}
[[Санат:Оқулық]]
[[Санат:Химия]]
[[Санат:Химиялық элементтер]]
{{Link GA|ja}}
| |||