Шәңкіш: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 37 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q158492 (translate me)
Өңдеу түйіні жоқ
23-жол:
 
 
'''Шәңкіш'''([[Латын тілі|лат]]. ''Viburnum opulus'') — [[ұшқаттар тұқымдасы]]на жататын [[бұта]] немесе аласа [[ағаш]].
'''Шәңкіш'''([[Vіburnum]]) — ұшқаттар тұқымдасына жататын бұта немесе аласа ағаш. Дүние жүзінде қоңыржай және субтропиктік аймақтарда, негізінен [[Еуразия]] мен [[Солтүстік Америкада]] өсетін 200-ге жуық түрі белгілі. [[Қазақстан|Қазақстанның]] барлық аймақтарындағы жалпақ жапырақты және аралас ормандарында, бұлақ, өзен-көл жағалауларда, сайлы, батпақты жерлер мен тау беткейлерінде 1 түрі — кәдімгі Шәңкіш (V. opulus) кездеседі. Оның биіктігі 1,5 — 4 м, сабағының қабығы ақшыл сұр түсті, тілініп кеткен, онда тықыр жас бұтақтары орналасады. Жапырақтары жалпақ, сопақша, кейде дөңгеленіп келген. Гүлдері қос жынысты, шет жағындағы гүлдері тұқымсыз болады, шатырша-қалқанша гүлшоғырын құрайды. Аталығының саны — бесеу, жатыны бір ұялы. Тостағанша жапырақшалары 3 не 5 тісті, күлтелері қоңырау тәрізді, ақ немесе қызыл түсті. Жәндіктермен тозаңданады. [[Мамыр]] — шілде айларында гүлдеп, [[тамыз]] — қыркүйекте жеміс салады. Жемісі — қызыл түсті сүйекше. Шәңкіштің қабығында вибурнин деген ащы [[глюкозид]], илік заттар, шайыр және органик. қышқылдар, ал жемісінде қант, илік заттар бар. Олар халық медицинасында кеңінен қолданылады. Қабығынан алынған тұнба қан тоқтады, қан тамырларын тарылтады, жүйкені тыныштандырады. Жемісі жүрекке әсер етеді, несеп айдайды, өт жүргізеді, қабынудан қорғайды және жараларды жазады. Қысқы қатты аязда түсіп қалған жемісі сол кезде жеуге жарамды болады. Тұқымында май жоқ. Сүрегін отын ретінде және ұсақ-түйек ағаш бұйымдарын жасауға пайдаланады. Шәңкішті бақтар мен парктерде сәндік үшін көп өсіреді.
 
== Сипаты ==
==Сілтемелер==
* Биіктігі 1,5 — 4 [[метр]]ге жетеді.
* Сабағының қабығы ақшыл [[сұр]] түсті, тілініп кеткен, онда тықыр жас [[бұтақ]]тары орналасады. [[Жапырақ]]тары [[жалпақ]], сопақша, кейде дөңгеленіп келген.
* [[Гүл]]дері қос [[жыныс]]ты, шет жағындағы гүлдері [[тұқым]]сыз болады, [[шатыр]]ша-[[қалқан]]ша [[гүлшоғыр]]ын құрайды. Аталығының саны — бесеу, жатыны бір ұялы. Тостағанша жапырақшалары 3 не 5 тісті, [[күлте]]лері [[қоңырау]] тәрізді, [[ақ]] немесе қызыл [[түс]]ті. [[Жәндіктер]]мен тозаңданады.
* [[Мамыр]] — [[шілде]] айларында гүлдеп, [[тамыз]] — [[қыркүйек]]те [[жеміс]] салады.
* Жемісі — қызыл түсті [[сүйек]]ше.
* [[Дүние жүзі]]нде қоңыржай және субтропиктік [[аймақ]]тарда, негізінен [[Еуразия]] мен [[Солтүстік Америка]]да өсетін 200-ге жуық [[түр]]і белгілі. [[Қазақстан]]ның барлық аймақтарындағы жалпақ жапырақты және аралас ормандарында, [[бұлақ]], [[өзен]]-[[көл]] жағалауларда, [[сай]]лы, [[батпақ]]ты жерлер мен [[тау]] беткейлерінде 1 түрі — кәдімгі Шәңкіш кездеседі.
 
== Емдік қасиеті ==
[[Дәрі]]лік мақсатқа өсімдіктің қабығын, жемісін, гүлін жинайды. Құрамында - вибурнин глюкозиді, валериан, илік заттар, [[шайыр]] және [[органикалық қышқылдар]], ал жемісінде [[қант]], илік заттар бар. Олар халық медицинасында кеңінен қолданылады:
* Қабығынан алынған [[тұнба]] [[қан]] тоқтады, [[қан тамырлары]]н тарылтады, [[жүйке]]ні тыныштандырады. Жемісі [[жүрек]]ке әсер етеді, [[несеп]] айдайды, [[өт]] жүргізеді, қабынудан қорғайды және [[жара]]ларды жазады.
* [[Қыс]]қы қатты [[аяз]]да түсіп қалған жемісі жеуге жарамды болады. Сонымен қатар [[тер]] шығаратын, құстыратын, іш жүргізетін дәрі есебінде және [[асқазан]] қышқылы кемігенде [[емдеу]]ге болады. Жемістерін [[бал]]мен қосып қайнатып, жоғары тыныс жолдары мен [[өкпе]] қабынғанда, деміккенде, іш өткенде, бауыр ауырғанда, [[дене]] сарғайғанда, [[дауыс]] қарлыққанда пайдаланады.
* Гүлдеп тұрған бұтақтарының қайнатындысын [[қақырық]] түсіру үшін қолданады.
 
== Тағы қараңыз ==
* [[Дәрілік өсімдіктер]]
 
== Дереккөздер ==
<references/>
 
== Пайдаланылған әдебиет ==
*[[Қазақ Энциклопедиясы]], 9 том.
 
[[Санат:Дәрілік өсімдіктер]][[Санат: Биология]]
[[Санат: Өсімдіктер]]
 
{{wikify}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Шәңкіш» бетінен алынған