Уикипедия

Махмұд Қашқари: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш 178.91.111.38 (т) өңдемелерінен 178.89.62.218 соңғы нұсқасына қайтарды
шӨңдеу түйіні жоқ
14-жол:
 
==Туған жері==
'''Махмұд Қашқари''' (ұйғ. مەھمۇد قەشقىرى, Mehmud Qeshqeri; 1029—1101) - түркі ғалымы, әйгілі «[[Диуану лұғат-атит-түрк|Диуану лұғат-ит-түрк»]]» («Түркі сөздерінің жинағы») атты еңбектің авторы. Толық аты жөні Махмұт ибн әл Хұсейн ибн Мұхаммед. Туған жері қазіргі [[Қырғызстан]] жеріндегі [[Ыстықкөл]] жағасындағы (кей деректе Шу бойындағы) [[Барсхан]] қаласы. Ыстықкөл маңындағы болған Барысхан қаласында әскерилер отбасында дүниеге келген. [[Қарахан әулетіненәулеті]]<nowiki/>нен. Қашқарда, Бағдатта білім алған. Византия, Түркия, Қытай және басқа елдерді аралаған. Түркі тілімен қатар, араб және парсы тілдерінде де еңбектер жазған. «Диуани лұғат ат-түрік» - Қ. ең ұлы шығармасы. Онда көшпелілердің ой әлеміне қатысты да тамаша мұра жинақталған. Бұл тамаша энциклопедиялық туынды 1072-1078 жылдары Бағдатта жазылған. Түпнұсқасы жоғалып кеткен. 1206 жылы М.А.Абулфатх жасаған жалғыз көшірмесі Стамбулда сақтаулы. Толық нұсқасын қазақ тіліне А. Егеубаев тәржімәлады.
 
Ат қасқасы ай болмас.
Ат қасқасы ай болмас.
Төрт түлік мал туралы
 
Төрт түлік мал туралы: Су татырмасқа - сүт бер.
"Тәлім-тәрбие, өсиет, тағлым туралы": Ер жігітті қорлама. Үлкенмен керіспес болар. Бар - бақыр, жоқ - алтын.
Су татырмасқа - сүт бер.
Тәлім-тәрбие,өсиет,тағлым туралы
"Байлық-кедейлік туралы": Қолыңа күміс қонса - алтын өзі келер. Көсеу ұзын болса - қол күймес.
Ер жігітті қорлама.
Тәлім-тәрбие,өсиет,тағлым туралы
"Сақтық туралы": Ит - қаппас деме, ат - теппес деме. Аңшы - қанша айла білсе, аю - сонша соқпақ біледі.
Үлкенмен керіспес болар.
Тәлім-тәрбие,өсиет,тағлым туралы
"Аң-құс туралы": Арқадағы жауыр ұлға қалар.
Бар - бақыр, жоқ - алтын.
Байлық-кедейлік туралы
"Жоқтық туралы": Аш - не жемес, тоқ - не демес.
Қолыңа күміс қонса - алтын өзі келер.
 
Байлық-кедейлік туралы
"Тіл туралы": Әдептің басы - тіл.
 
"Ар-намыс, ұят туралылы": Ұятсызбен ұстаспа.
 
"Ғылым-білім, өнер туралы": Бақыттың белгісі - білім.
 
"Бек, хан туралы": Жер бастырығы - тау, ел бастырығы - бек.
 
"Асыл сөз туралы": Ақылды сөз - алтын табаққа жеткізер.
 
"Адам өмірі туралы": Атаның ұлы - атасына тартып туар.
 
Екпейінше - өнбес, талпынбайынша - жетпес. (Еңбек туралы)
 
Заман қартайтқанға - бояу айыпты емес. (Қоғам, мемлекет, заман туралы)
Жасауы мол келіннің күйеуі жуас келеді. (Әйел, ана туралы)
Көсеу ұзын болса - қол күймес.
Сақтық туралы
Күндестердің күлі де - күндес. (Күншілдік, қызғаныш туралы)
Ит - қаппас деме, ат - теппес деме.
Сақтық туралы
Жалғыз қаздың үні шықпас. (Жалғыздық туралы)
Аңшы - қанша айла білсе, аю - сонша соқпақ біледі.
Аң-құс туралы
Ауыр күн де өтеді - оған сабыр-шыдам қыл. (Сабырлық туралы)
Арқадағы жауыр ұлға қалар.
Мұрагерлік туралы
Арыстан күркіресе - аттың аяғы тұсалар. (Үрей туралы)
Аш - не жемес, тоқ - не демес.
Жоқтық туралы
Далада бөрі ұлыса - үйдегі штің бүйірі солқылдар. (Үрей туралы)
Әдептің басы - тіл.
Тіл туралы
Жақсы адамның сүйегі қурағанмен - аты қалар. (Жақсы мен жаман туралы)
Ұятсызбен ұстаспа.
Ар-намыс, ұят туралы
Жаны кедей адамның құлқыны бір тоймайды. (Байлық-кедейлік туралы)
Бақыттың белгісі - білім.
Ғылым-білім, өнер туралы
Ауыр күн де өтеді - оған сабыр-шыдам қыл. (Сабырлық туралы)
Жер бастырығы - тау, ел бастырығы - бек.
Бек, хан туралы
Сараң санға қосылмас. (Сараңдық туралы)
Ақылды сөз - алтын табаққа жеткізер.
Асыл сөз туралы
Жағасындағыны жалаған - алақандағысынан айырылады. (Сараңдық туралы)
Атаның ұлы - атасына тартып туар.
Адам өмірі туралы
Алушы - арыстан, сатушы - тышқан. (Саудагер туралы)
Екпейінше - өнбес, талпынбайынша - жетпес.
Еңбек туралы
Тәкаппар тақсірет тартырады. (Мінез-құлық туралы)
Заман қартайтқанға - бояу айыпты емес.
Қоғам, мемлекет, заман туралы
Ашу қысса - ақылың ғайып болады. (Мінез-құлық туралы)
Жасауы мол келіннің күйеуі жуас келеді.
Әйел, ана туралы
От - түтінсіз болмас, жігіт - мінсіз болмас. (Мінез-құлық туралы)
Күндестердің күлі де - күндес.
Күншілдік, қызғаныш туралы
Қылымсығанда - қызыл киеді, Жарамсақтанғанда - жасыл киеді. (Мінез-құлық туралы)
Жалғыз қаздың үні шықпас.
Жалғыздық туралы
Еркекқұмар әйел ерге жарымас. (Әйел, ана туралы)
Ауыр күн де өтеді - оған сабыр-шыдам қыл.
Сабырлық туралы
Пышақ қанша өткір болғанымен өз сабын өзі жона алмайды. (Дәрмесіздік туралы)
Арыстан күркіресе - аттың аяғы тұсалар.
Үрей туралы
«Ағайын» десе - шақ қарадық, «Қайын» десе - жалт қарадық. (Ағайын, жұрт туралы)
Далада бөрі ұлыса - үйдегі штің бүйірі солқылдар.
Үрей туралы
Ұран көтерілсе - ру жиылар, Жау келсе - жамағат жиылар. (Ағайын, жұрт туралы)
Жақсы адамның сүйегі қурағанмен - аты қалар.
Жақсы мен жаман туралы
Дос адам маңайынды жұмақ етер. (Достық туралы)
Жаны кедей адамның құлқыны бір тоймайды.
Байлық-кедейлік туралы
Ауыр күн де өтеді - оған сабыр-шыдам қыл.
Сабырлық туралы
Сараң санға қосылмас.
Сараңдық туралы
Жағасындағыны жалаған - алақандағысынан айырылады.
Сараңдық туралы
Алушы - арыстан, сатушы - тышқан.
Саудагер туралы
Тәкаппар тақсірет тартырады.
Мінез-құлық туралы
Ашу қысса - ақылың ғайып болады.
Мінез-құлық туралы
От - түтінсіз болмас, жігіт - мінсіз болмас.
Мінез-құлық туралы
Қылымсығанда - қызыл киеді,
Жарамсақтанғанда - жасыл киеді.
Мінез-құлық туралы
Еркекқұмар әйел ерге жарымас.
Әйел, ана туралы
Пышақ қанша өткір болғанымен өз сабын өзі жона алмайды.
Дәрмесіздік туралы
«Ағайын» десе - шақ қарадық,
«Қайын» десе - жалт қарадық.
Ағайын, жұрт туралы
Ұран көтерілсе - ру жиылар,
Жау келсе - жамағат жиылар.
Ағайын, жұрт туралы
Дос адам маңайынды жұмақ етер.
Достық туралы
 
==Өмірбаяны==
Line 144 ⟶ 94:
 
==Түркі ғалымы==
Махмұд Қашқари түркінің тұңғыш тіл маманы, түркі тілінің оқулығын жасаған, грамматикасын түзеп, жалпы түркі әлемінің тіл өнерінің өрісін кеңейтіп, өркенін өсірген ғұлама. Түркология тарихында ол тұңғыш тарихи салыстырмалы әдісті қолданып, түркі тілдері тарихи диалектологиясының негізін салды. Оның осы тілдерді салыстырмалы түрде зерттеу тәсілі бүкіл Шығыс тілшілеріне ортақ зерттеу тәсілі ретінде өзінше бір мектеп болып қалыптасты.Түркі жұртының бай тарихы, географиялық жағдайы, әдебиеті мен өнері, этнологияық ерекшеліктері «Диуани лұғат ат түркте» нақты тарихи деректілік сипатпен танылған. Ол көптеген ұлыстардың, тайпалардың тіл ерекшеліктерін саралап, түркі тілінің бітімін ежіктей түсіндіреді, тұрмыс салтын, әдет ғұрпын баяндайды, сол кездегі бір қатар қаламгерлердің, ғұламалардың, тарихи адамдардың аттары мен өмірбаяндық деректерін, түркі халықтарының байырғы жырларын, мақал мәтелдерін береді. Сонымен қатар ол көне дәуірдегі түркінің әлемдік қартасын жасап, онда Барсхан, [[Баласағұн]], [[Тараз]], [[Екіөгіз]], Қашқардан бастап, түркі дүниесінің ежелгі шаһарларын, елді мекендерін түгел дерлік көрсетеді. Бұл ретте оны түркі жұртының тұңғыш энциклопедиялық анықтамалығы десе де болады.<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref>
 
Түркі жұртының бай тарихы, географиялық жағдайы, әдебиеті мен өнері, этнологияық ерекшеліктері «Диуани лұғат ат түркте» нақты тарихи деректілік сипатпен танылған. Ол көптеген ұлыстардың, тайпалардың тіл ерекшеліктерін саралап, түркі тілінің бітімін ежіктей түсіндіреді, тұрмыс салтын, әдет ғұрпын баяндайды, сол кездегі бір қатар қаламгерлердің, ғұламалардың, тарихи адамдардың аттары мен өмірбаяндық деректерін, түркі халықтарының байырғы жырларын, мақал мәтелдерін береді. Сонымен қатар ол көне дәуірдегі түркінің әлемдік қартасын жасап, онда Барсхан, [[Баласағұн]], [[Тараз]], [[Екіөгіз]], Қашқардан бастап, түркі дүниесінің ежелгі шаһарларын, елді мекендерін түгел дерлік көрсетеді. Бұл ретте оны түркі жұртының тұңғыш энциклопедиялық анықтамалығы десе де болады.
<ref name="source1>Қазақ энциклопедиясы</ref>
 
 
 
<ref> Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
ISBN 9965-32-491-3 </ref>
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Махмұд_Қашқари» бетінен алынған