|
[[File:Kazakhstan-1993-Bill-5-Obverse.jpg|thumb|300px|1993 жылы басылған 5 теңгелік купюра. Суретте [[Құрманғазы]].]]
[[Банкнота|Банкноттық]] айналымның екі түрі бар: банкноттың алтынға айырбасталу және айырбасталмау жүйесі. Алғашқысына алтын стандартының үш формасы тән: алтын монеталық, алтын құймалық және алтын девизі. Бұлардың әрқайсысы '''банкноттың''' алтын монетаға, құймаға және девизге айырбасталуын қарастырады. Қазіргі кезде барлық елдерде ішкі ақша айналымында алтынға айырбасталмайтын '''банкнот''' жұмыс істейді. Ақша-кредит жүйесінің дамуы барысында '''банкнот''' пен [[қағаз ақша]] арасындағы өзгешеліктер тұрақты түрде ықпалға ұшырап келді. Бірте-бірте '''банкнот''' қағаз ақшаға жақындады. Біріншіден, орталық эмиссиялық банктер мемлекеттендірілді, бұл '''банкнот''' пен қағаз ақша айырмашылығын жойды. Екіншіден, қазіргі '''банкноттың''' алтынмен қамтамасыз етілуі жойылды. Өйткені оның негізінде тек тауар емес, өндіріс процесінен тыс туындайтын мемл. міндеттемелер жатыр. Үшіншіден, алтын стандартын тоқтатуға байланысты '''банкнот''' пен қағаз ақша арасындағы өзгешелігі жойылды. Банк билеттерін заңдастырылған төлем қаржысына айналдыру қажет боған жағдайда мемлекетке Банк билеттері эмиссиясын өз шығындарын өтеу үшін пайдалануға мүмкіндік берді. Эмиссиялық банкілерге мемл. заемның облигациясымен қамтамасыз етілген Банкбанк билеттерін шығаруға рұқсат беріп, '''Банкбанк билеттерін''' алтынға айырбастау міндетінен босатылды. Осы арқылы''' Банкбанк билеттері''' іс жүзінде мәжбүрлі курсы бар мемл. қағаз ақшаларға айналды. Бұл әдетте, соғыс кездерінде, әсіресе, 1-I және 2-дүниежүз.II дүниежүзілік соғыстан кейін '''банкнот''' айналысы қалпына келтірілгенімен, алтынмен өтелмеген '''банкнот''' эмиссиясының мөлшері едәуір көбейді және '''Банкбанк билеттері''' алтын шақаға айырбасталмай, кесек алтынға не болмаса алтынға айырбасталатын шет ел валютасына айырбасталады.
Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың (1929—1933) басталуымен барлық шет елдерде Банкбанк билеттерін алтынға айырбастау тоқтатылды. 2-дүниежүз.ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін тек бірсыпыра мемлекеттерде ([[Бельгия]]да, [[Голландия]]да, [[Пәкстан]]да, [[Оңтүстік Африка Республикасы|Оңтүстік Африка Республикаларында]]) '''Банкбанк билеттерін''' алтынмен міндетті түрде қамтамасыз ету мөлшерін белгілейтін заңдар күшінде қалды. Шет елдердің көпшілігінде Банк билеттерін алтынмен қамтамасыз ету нормасы мүлдем белгіленбеген немесе формальдық маңызы бар. [[АҚШ]]-та [[1945]] жылы заң бойынша Банк билеттерін алтынмен қамтамасыз ету нормасы 25% болып белгіленген, эмиссияның қалған бөлігі мемл. бағалы қағаздармен, ал, аз ғана бөлігі вексельдермен қамтамасыз етілді. 1968 жылы валюта дағдарысы мен доллардың құнсыздану қаупіне байланысты АҚШ-та '''Банк билеттерін''' алтынмен қамтамасыз ету толығымен жойылды. Алайда '''банкнот''' алтын белгісі бола алмаса да, кредит белгісі болып қалып отыр. ҚР-нда 1993 жылы айналысқа жіберілген теңге Ұлттық банкінің міндеттемесі болғандықтан бір мезгілде қағаз және кредит ақшасы болып табылады.
Банк билеттері АҚШ-та 5, 10, 20, 50 және 100 долларлық '''банкноттар''', Британия Корольдігінде — 1, 5, 10 және 20 ф. ст., [[Франция|Францияда]] — 10, 50, 100 және 500 франк, [[Қазақстан|Қазақстанда]] 1, 2, 3, 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000 теңге көлемінде шығарылған ( Ақша). Бұл Банк билеттерінің шығарылған эмиссиясы Ұлттық банктің алтын-[[валюта]] қорымен толық кепілдендірілген.
|
