Көкөністер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:Kleinmarkthalle Frankfurt Gemüsestand.jpg|thumb|right|250px|Көкөністер]]
'''Көкөністер'''. Көкөністер мынадай негізгі топтарға бөлінеді:
* '''тамыр жеміс тілертамыржемістілер''' — [[тарна]], [[сәбіз]], [[асханалық қызылша]], ақжелкен түйнегі, [[ботташық]], [[шалқан]], [[тұрып]], [[шомыр]], балдыркөк түйнегі;
* '''жапырақтылар''' (тамаққа жапырағы мен жуан сағағын пайдаланады) — [[қырыққабат]], [[салат]], [[саумал]], [[аскөк]], жапырақты және сағақты балдыркөк, жапырақты ақжелкен, [[рауғаш]], [[қымыздық]];
* '''жемістержемістілер''' (тамаққа жас түйнегі мен піскен жемісі жарамды) — [[қызанақтар]], [[баклажан|баклажандар]], көкөністәтті бұрышыжәне ащы бұрыштар, [[қияр]], [[қарбыз]], [[қауын]], [[асқабақ]], [[кодікәді]], [[патиссондарсамсар]], [[гүлді қырыққабат]], [[бұршақ]], [[лобия]], [[атбас бұршақ]], [[қант жүгерісі]];
* '''жуашықтарбаданалылар''' (тамаққа басы мен жапырағы пайдаланылады) — бастышалқан пияз, сарымсақ, порей, батун жуаларыпияздары, шнитт жуасыпиязы;
* '''Картоп пен хош. иістідәмдік-дәмдітатымдық көкөністер''' — [[биден]], [[кориандр]], [[кресс-салат]], [[зирезере]], [[жалбыз]], [[майорон қияр]] шөбі, [[эстрагон]].<br>
 
'''Көкөністер''' — бағалы тағам. Олардың тағамдық мәні бойындағы- құрамында өте сіңімді заттардың, ішінара көмір сулардың болуына байланысты. Көкөністерде адам организмінеағзасына қажетті витаминдер мен минералды тұздар, сондай-ақ [[белок|белоктар]], орәр түрлі органикалық қышқылдар, [[эфир майымайлары]] мол. Мысалы, [[картоп]] — [[крахмал|крахмалға]], ал қызылша — [[қант|қантқа]] бай; [[қырыққабат|қырыққабатта]] С витамині, ал [[сәбіз|сәбізде]] — организмдеағзада А витамині түзілетін — [[каротин]] (А провитамині копкөп); рауғашта органикалық қышқылдар басым; көк бұршақ белоктарға, аскөк — хош иісті заттарға бай. Сондықтан да тамақ құрамына көкөністерді неғұрлым копкөп енгізіп, оларды пісірмей де, сондай-ақ әр түрлі тағамдарды дайындаған кезде де пайдалану керек. [[Ет|Еттен]], [[балық|балықтан]] және басқа азықтардан дайындаған тағамдарға көкөністікөкөністерді қосуқосса тағамдытағам жақсы қорытыпқорытылып, олардың жақсы сіңіругесіңірілуіне жәрдемдеседі. Көкөністер ас қорытудың бүкіл процесін реттеп отырушы болып табылады. Олардың емдәмем-дәм тамағын дайындаудағы рөлі де зор. Көкөністердің жұғымдылығын сақтау үшін оларды дұрыс өндепөңдеп, содан кейін барып әзірлеу керек. Көкөністердің сырты [[микробтар|микробтармен]], оның ішінде ішектің жұқпалы ауруын қоздырушы микробтармен, гельминттердің жұмыртқаларымен ластануы мүмкін, сондықтан пайдаланбастан бұрын суық сумен мұқият жуу қажет. Тамыр жемістеріТамыржемістер мен картопты тазалап жуып, қабықтарын жұқалап аршиды, шіріген, бүлінген жерлерін алып тастайды. Көкөністерде [[витаминдер]] мен [[минералды тұздар]] тікелей қабықтың астында болатындықтан, олардың қабығын жұқалап аршиды. Тазартылған көкөністерді неғұрлым ірілеу тураса, Көкондағы витаминдері солғұрлым азырақ жойылады; картоптың кішігірім түйнектерін бөлмей тұтас пісірген жонжөн. Тазартылған көкөністерді су ішінде қалдыруға болмайды, өйткені олардың бойындағы нәрлі заттары жойылып, дәмі бұзылады. Тазаланған көкөністерді 3 сағаттан артық (12° С-тан аспайтын температурада) сақтауға болмайды. Жас [[қияр|қиярды]], тұрыпты, сәбізді қабығын аршымай пайдаланады. [[Салат]], [[винегрет]] жасау үшін [[картоп]], [[қызылша]], [[сәбіз|сәбізді]] тазартпай-ақ пісіре береді. Қабығымен пісірген картопта тазартылған картопқа қарағанда С витамині екі есе артық сақталады. Тағам дайындау процесінде пайдалы, жұғымды заттардың жойылуын азайту мақсатымен тазартылған көкөністерді бұқтырып немесе будабулап пісіреді. Көкөністерді пісірген кезде үстіне қайнаққайнап тұрған су құйған жөн, өйткені С витаминін жоятын ферменттердің әрекеті жоғары температура кезінде тоқтайды. Көкөністердегі С витаминін сақтап қалу үшін оларды қақпағы нығыздап жабылған кастрөлге пісіреді, қатты және ұзақ қайнатпау керек. '''Көкөніс''' пісірген суды басқа тағамдарды ([[сорпа]], [[тұздық]]) дайындау үшін пайдалануға болады. Жаңа жиналған көкөністі дайын тағамға салады, оларды 10 минуттан артық қайнатпайды. Оны дайын болысымен пайдаланады, себебі ұзақ сақталып, қайтадан жылытылса, жұғымдыондағы заттарыағзаға жойыладыпайдалы қоректік заттардың көпшілігі жойылып кетеді. Салаттар мен винегреттерді дайындағаннан кейін, тұздық қоспай тұрып 6 сағаттан астам, ал тоңазытқышта 12 сағаттай сақтауға болады. Көкөністер тез семіпсолып, тез бұзылады. Бірақ көкөністікейбір көкөністерді төмен температурада (0° С төмен) ауа ылғалдығы 90—95% және көлеңкеде жаңа жиналған күйінде ұзақбіраз уақытқа сақтауға болады. Картоп, тамыр жемістер, [[пияз|пияздың]] бастарыбаданалары бұзылмайды да, жемісті көкөністер нашар сақталады, жапырақты көкөністер сақтауға келмейді.<ref name=”source1”> [[Қазақ тілі терминдер сөздігі]] I том </ref>
 
==Тағы қара==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Көкөністер» бетінен алынған