Мұхит: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Сурет:World ocean map.gif|right|thumb|240px|Мұхиттарға бөлу нұсқалары]]

'''Мұхит''' (Әлемдік мұхит) - [[гидросфера]]ның негізгі бөлігі. Мұхит, Дүниежүзілік мұхит ({{lang-el|okeanos}} – ''мұхит, Жерді қоршап жатқан ұлы өзен'').

 

 

== Жалпы мәлімет ==

 

== Мұхит түбі бедері және геологиялық құрылысы ==

== Географиялық белдемділігі ==

Температураның, тұздылықтың, химиялық элементтердің, органикалық дүниенің негізгі таралу заңдылықтары географиялық белдемдердің ауысу [[шекара]]лары маңында байқалады. Белдемдер арасындағы шекара, көбінесе, мұхиттық шеп түрінде айқын ажыратылады. Тереңдеген сайын (500 м-ден төмен) белдемдердің саны азайып, білінбей кетеді.

 

== Түпкі шөгінділер ==

 

== Халықаралық-құқықтық режим ==

== Мұхит геохимиясы ==

'''Мұхит геохимиясы''' – [[геохимия]]ның мұхит суындағы және шөгінділеріндегі химиялық элементтердің [[концентрация]]сы мен шашырау заңдылықтарын, мұхит суларының [[тұз]] [[масса]]сы құрамының қалыптасуын, мұхиттың химиялық эволюциясын зерттейтін саласы. Негізгі мақсаты мұхит суы құрамындағы [[элемент]]терді зерттеу. Мұхит суы құрамы [[литосфера]], [[биосфера]] және [[гидросфера]] арасындағы элемент алмасу мен ұзақ айналымның бір бөлігі болып қарастырылады. Мұхиттың тұздылығы кембрий дәуірінен бастап қазірге дейін өзгермеген. Бір [[литр]]інде 34 – 35 г-дай тұз болады. Қалыңд. ондаған немесе жүздеген метр мұхит суының жоғарғы қабатының тұздылығы біртекті, төменгі қабатында тұздылығы түрліше. Мұхит суының тұздылығы қосылған [[өзен]]нен, жалғасқан [[теңіз]] суларынан әкелінген шөгінділерден, еріген [[мұздық]]тар мен [[мұзтау]]лардан біраз төмендейді, ал буланудан – өседі. Тұздылық шамасы жылы ағыстар мен 20 – 30ендіктерде жоғары, салқын ағыстар мен [[экватор]] аумағында төмен. Мұхит сулары массасындағы элементтердің жинақталуы олардың таралу мөлш. мен қосылыстарының ерігіштігіне байланысты; мұхит суы катиондарының [[ион]]дық потенциалы төмен, ал [[анион]]дарынікі – жоғары келеді. Оңай еритін қосылыстар суды қанықтырады, ал қиын еритіндері мұхит түбіндегі тұнбаларда жиналады. Мұхит сулары массасындағы түпкі шөгінділер, құрамы әр түрлі ерітінділер, органик. заттар, газдар арасында тепе-теңдік орнаған. Мұхит сулары негізгі, түптік, лайлық болып ажыратылады. Түптік суларда [[оттек]] аз, бірақ [[көмірқышқыл газы]], [[метан]], [[күкірт]]ті [[сутек]] мол. [[Кремний]], [[аллюминий]], [[темір]], т.б. жер қыртысында көп таралған элементтер мұхит суларында өте аз, ал хлор мен бром көп. Жер қыртысына қарағанда мұхит суында бор 260, хлор 670, күкірт 290 есе жоғары. Мұхит суындағы бос күйдегі оттек организм түрлерінің таралуын, тотығу, тотықсыздану реакцияларын реттейді, геохимиялық процестерді түсінуге мүмкіндік береді. Катиондарының қосындысы Cl–, сияқты күшті қышқыл аниондарының қосындысынан артық болуынан “[[сілтілік қор]]” құрылады. Мұхит тереңінде тотықсыздану реакциясы басым болады. Көміртегі (ІV) оксиді және [[сульфат]]тарды ажыратушы бактериялардың қатысуымен органик. заттардағы күкірт қышқылы тұздарының ыдырауынан күкіртсутек (H2S) түзіледі. H2S газы тірі организмдерге зиянды әсер етеді. Мыс., [[Қара теңіз]] суының терең қабаттарындағы H2S мол болғандықтан [[Каспий теңізі]]не қарағанда органикалық дүниесі тапшы. температура төмендеген сайын СО2-ның ерігіштігі артатындықтан, карбонатты шөгінділер жылы суларда жиылады, ал суық суларда олар тұнбайды. Жер қыртысындағы бромның 75%-ы мұхит суларында. P, N, Sі сияқты элементтер геохимиясы үшін организмдердің [[тіршілік]] әрекетінің мәні зор.

== Мұхиттану ==

'''Мұхиттану ''', [[океанология]] – Дүниежүзілік мұхиттағы табиғи процестерді зерттейтін [[ғылым]]. Мұхиттану Дүниежүзілік мұхитты гидросфераның бір бөлігі ретінде әрі физиялық, химиялық, геологиялық, биологиялық т.б. процестер бір-бірімен өзара күрделі байланыста өтіп жататын [[атмосфера]]мен, [[литосфера]]мен, [[құрылық]]тық ағын сулармен әрекеттесетін біртұтас планетааралық табиғи нысан ретінде қарастырады. Мұхиттанудың басты мәселесі – мұхит табиғаты заңдылықтарының біртұтастығын анықтау. Оны танудың методол. негізі – мұхит суындағы, сондай-ақ сулар мен оларға шектесіп жатқан орта арасындағы [[трансформация]]ны, [[энергия]] және [[зат]] алмасуды зерттейді. Мұхиттану судың тереңдігін, температурасын, тұздылығын, ағысын, толқынын, [[түс]]ін және мөлдірлігін, мұхит суы құрамындағы химиялық заттар мен олардың қосылыстарының мөлшерін, әр түрлі биологиялық және басқа да көрсеткіштерді өлшеудің нақты мәліметтеріне, [[физика]]ның, [[математика]]ның, [[химия]]ның, [[биология]]ның теориялық тұжырымдарына сүйенеді, жүйелі талдау әдісін қолданады, [[электрон]]ды-есептеу техникасын пайдаланады. Мұхиттанудың маңызды қолданбалы мәселесі – [[халық]] шаруашылығының теңіздік салаларын ғылымның соңғы жетістіктерімен қамтамасыз ету, мұхиттың астында және үстінде жүзетін кемелердің қауіпсіздігіне [[кепілдік беру]], судың және мұхит түбінің биологиялық шикізат қорларын пайдалану, ауа райын болжауды жетілдірудің әдістері, т.б. Мұхиттану бірнеше бағытты біріктіретін кешенді ғылым, оның әрқайсысы мұхит табиғатының белгілі бір құбылыстарын зерттейді.

Мұхит пен [[теңіз]] суларындағы физикалық процестерді мұхит пен атмосфераның өзара әсерлесу заңдылықтарын қарастырады. Химиялық мұхиттану (мұхит химиясы) Дүниежүзілік мұхит суының химиялық қасиетін, құрамын, физикалық-химиялық процестерін зерттейді. Мұхит геологиясы (теңіз геологиясы) Дүниежүзілік мұхит түбі мен қойнауындағы өтетін геологиялық, геофизикалық, геохимиялық процестерді және сонымен байланысты мұхит пен теңіздегі [[кен байлықтар]]ының пайда болуының заңдылықтарын, мұхит пен теңіздің жағалық белдемінің геологиясы мен геоморфологиясын зерттейді. биологиялық Мұхиттану (мұхит биологиясы) мұхит пен теңіздің жануарлар мен [[өсімдік]]тер дүниесін, онда өтетін биологиялық [[процес]]терді қарастырады.

 

* [[Солтүстік Мұзды мұхит]]

* [[Оңтүстік мұхит]]

 

== Сыртқы сілтемелер ==

== Дереккөздер ==

<references/>

 

{{stub}}

 

[[Санат:Мұхит]]

[[Санат:Мұхиттану]]