Тәңір тауы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
74-жол:
 
==Орографиялық құрылысы==
Орографиялық құрылысы жөнінен Солтүстік, Орталық, Батыс, Шығыс және Оңтүстік бөліктерге бөлінеді. Солтүстік Тянь-Шань [[Кетпен]], [[Күнгей Алатау]], [[Іле Алатауы]], [[Қырғыз Алатауы]] мен [[Шу-Іле]] тауларынан тұрады. Солтүстік Тянь-Шань жоталары 4,5 мың метрден биік: [[Теріскей Алатауы]] (5218 м), ҚлеІле Алатауы (4973 м), Қырғыз Алатауы (4875 м). Кейбір жоталар тауаралық қазаншұңқырларда доға тәріздес иіліп орналасқан. Батыс Тянь-Шаньға [[Ферғана]], [[Талас Алатауы]] мен одан таралатын өгем, [[Піскем]], [[Шатқал]] жоталары және [[Қаратау]] жатады. Батыс Тянь-Шань жоталары бірте-бірте солтүстік-батысқа қарай 4,5 мың метрден 2,5 – 2 мың метрге дейін аласарады. Ферғана аңғары Батыс және Оңтүстік Тянь-Шаньды бір-бірінен бөледі. Орталық (Ішкі) Тянь-Шаньға солтүстікте [[Ыстықкөл қазаншұңқыры]]нан оңтүстік-батыста Ферғана қазаншұңқырына, оңтүстік-шығыста [[Көкшаал-Тоо]] жотасына дейінгі аралық кіреді. Бұл бүкіл тау жүйесінің ең биік бөлігі. Әсіресе, оның шығыс бөлігі барынша биік (Жеңіс шыңы – 7439 м, [[Хан Тәңірі]] – 6995 м). Ортaлық Тянь-Шаньға сырт деп аталатын беті белесті, 3000 – 4000 метр биіктікте жатқан, жан-жағы биік жоталармен қоршалған тау қыраттары тән. Оңтүстік Тянь-Шань [[Алай]], [[Түркістан]], [[Зерафшан]] және [[Гиссар]] жоталарынан тұрады. Бұл жоталардың остік бөлігі тұтас және ондаған км-ге созылады. Шығыс Тянь-Шань ендік бойымен созылған [[аңғар]]лар, [[қазаншұңқыр]]лармен бөлінген екі қатар тау жоталары белдеуінен тұрады. [[Борохоро]], [[Еренқабырға]], [[Богдо-Ола]], [[Қарлытау]] жоталары құрайтын солтүстік белдеу ұзын – шығыста 95 ш.б-қа дейін жетеді. Оңтүстік белдеу қысқарақ (90 ш.б-қа дейін), басты жоталары: [[Халықтау]], [[Сарман-Ула]], [[Құрлықтау]]. Жоталардың басы 4000 – 5000 м биікке көтеріледі. Шығыс Тянь-Шань етегінде құрлықтағы терең қазаншұңқырлардың бірі – [[Тұрфан]] ойысы орналасқан. Тянь-Шань [[Орал-Моңғол]] [[геосинклинал]]дық белдеуінің орнында пайда болған. Солтүстік Тянь-Шань [[каледон]], Орталық және Оңтүстік Тянь-Шань [[герцин]] таужаралымда қатпарланған.
 
[[Палеозой]] қатпарлықтарында түзілген таулар жоғары пермьде пенепленге ұшыраған. Қазіргі жер бедері неоген мен төрттік кезеңдегі жаңа тектоникалық қозғалыстардың нәтижесінде қалыптасқан. Тянь-Шань тау жоталары палеозой мен [[кембрий]]ге дейінгі дәуірлердің тау жыныстарынан құрылған, ал тауаралық қазаншұңқырлар [[кайнозой]] және ішінара [[мезозой]] шөгінділерімен толған. Ежелгі тау жыныстарымен [[сынап]], түсті және сирек металл, [[фосфорит]] кен орындары байланысты. Тауаралық қазаншұңқырлардағы [[мезо-кайнозой]] шөгінділеріне [[мұнай]], қоңыр және тас [[көмір]] шоғырланған.
 
==Климаты==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Тәңір_тауы» бетінен алынған