Кеміргіштер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Кеміргіштер, кемірушілер'''<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> ({{lang-la|Rodentia}}) – [[сүтқоректілер]] класының ең көп тараған отряды. Қазір олардың дүние жүзінде 32 тұқымдасқа жататын 2500-дей, ал [[Қазақстан|Қазақстанда]] 15 тұқымдастың ([[ұшарлар]], [[тиінтәрізділер]], [[құндыздар]], [[жайралар]], [[саз құндыздары]], [[қарақастар]], [[жалмандар]], [[тышқандар]], [[жалғанқосаяқтар]], [[қосаяқтар]], [[алып көртышқандар]], [[атжалмантәрізділер]], [[бұзаубастар]], [[құмтышқан|құмтышқандар]], [[қаптесерлер]]) 82 түрі кездеседі. Кеміргіштер республиканың барлық аймақтарында кең тараған, тек таудағы мәңгі мұз басқан жерлерде ғана кездеспейді. Осыған орай кеміргіштерде маусымдық түлеу қабілеті жақсы жетілген. Дене пішіні, тіршілігі алуан түрлі – 5 см-ден (кішкене қаптесер) 130 см-ге (теңіз доңызы) дейін, ал салмағы 6 г-нан (ергежейлі тышқан) 80 кг-ға (су шошқасы) жетеді. Тері жамылғысы жақсы жетілген, көпшілігінде үлпілдек, кейбіреулерінде тікен тәрізді инелерге (жайра) айналған. Алдыңғы аяқтары 5 не 4 башпайлы, артқысы 3 – 5 башпайлы. Басқа сүтқоректілерден ерекшелігі – екі жұп күрек тістері өте үлкен, қашау тәрізді, ұдайы өсіп, бір-бірімен (асты мен үсті) қайралып, өткірленіп отырады. Күрек тістерінің беткі қабаты қатты [[эмаль]], ал қалған бөлімдері жұмсақтау [[дентин]] қабатымен қапталған. Көпшілігі жер үстінде, кейбіреулері жартылай суда ([[құндыз]], [[ондатр]], саз құндызы, [[су]] тышқаны), жер астында (алып [[көртышқан]], [[соқыртышқан]], т.б.) және ағаш діңінде ([[ұшар]], [[тиін]]) тіршілік етеді. Өздері ін қазады, не басқа жануарлардың індерін пайдаланады, [[ұя]] да жасайды, кейде ағаш қуыстарын да баспана ретінде пайдалана береді. Көпшілігі жыл бойы белсенді, кейбір түрлері ([[сарышұнақ|сарышұнақтар]]) құрғақшылық жылдары жаз айларында да қысқа мерзімді ұйқыға, енді біреулері ([[суыр]], [[сарышұнақ]], [[қосаяқ]], [[қарақас]]) қысқы ұйқыға кетеді. [[Өсімдік]] тектес азықпен қоректенеді, араларында [[жәндіктер]] және майда жануарларды қорек ететіндері де бар. Кейбір кеміргіштер қысқы азық қорын жинайды ([[борша тышқан]], [[аламан]], [[атжалман]], [[қарақас]], [[тиін]], т.б.). Кеміргіштердің биологиялық бір ерекшелігі — жыныстық жағынан тез жетілетіндігі (майдалары 2 – 3 айда, ірілері 1 – 2 жылда), яғни жылына 3 – 4 рет көбейіп, бір өсімде 3 – 15 жас кеміргіштер туады. Қолайлы жылдары кеміргіштер саны өте жылдам өссе (10 – 100 есе), кей жылдары әр түрлі індеттерден жаппай қырылатын кездері де байқалады. Майда кеміргіштер 1,5 – 2 жыл, ірілері (суырлар, құндыз) 4 – 7 жыл тіршілік етеді. Кеміргіштердің табиғатта және [[адам]] өмірінде алатын орны өте үлкен. Көптеген түрлері ін қазып [[топырақ]] құнарлылығын арттыруға және өсімдік жамылғысын өзгертуге қатысады; шаруашылық мәні зор: [[тиін]], ондатро[[ндатр]], [[суыр]], [[құндыз]], т.б. жұмсақ терісі үшін көп ауланады; егістікке, жеміс ағаштарына, жайылымға, [[орман]] өсімдіктеріне, азық-түлік қорына көп зиян келтіреді; [[құмтышқан]], [[суыр]], [[сарышұнақ]] егеуқұйрықтар оба, [[туляремия]], [[лейшманиоз]], лептоспироз сияқты табиғи ошақты ауруларды айналаға таратады.