Есет Көкіұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
ш санат қою, нақтылау
13-жол:
 
[[File:Eset Batyr.jpg|thumb|250px|right|[[Алға]] қаласы жанындағы Есет батыр кесенесі]]
'''Есет Көкіұлы''', '''Тама Есет''' (1667-1757) - қазақ халқының [[жоңғар]] басқыншыларына қарсы күресте есімі елге танылған әйгілі батырларының бірі. Шыққан тегі [[Кіші жүз]]дің [[Жетіру]]ы ішіндегі [[Тама]] руының, Аташал тармағынан. [[Әбілқайыр хан]] [[Ресей]]ге қосылу мәселесін көтергенде соның қасында болып, Кіші жүз бен Орта жүздің орыс патшасының қол астына өтуіне белсенді атсалысқан атақты Кіші жүз [[Бөкенбай батыр]]дың күйеу баласы.
Есеттің әкесі Базарқұлұлы Көкі де заманында аты шыққан батыр болған. Жауға үнемі тайсалмай тура шабатындықтан «Таймас батыр» деген ат алған. Тарихшылар [[Салқам Жәңгір]] хан жоңғардың [[Батыр Қонтайшы]]сының 50 мыңдық әскеріне 600 жауынгермен қарсы тұрып, шайқасып жатқанда 20 мың әскермен көмекке келетін [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс баһадүр]]дің әскерінің ішінде осы Көкі батырдың да болғандығын, сонда оның шеп бұзып, үлкен ерлік көрсеткенін жазады.
Жауынгерлік заманда туып, күреспен есейіп, ер жеткен тұрғыластары сияқты Есет те ел қорғау жорығына ерте араласады. Жеке ерлігімен көзге түсіп, батыр атанады. [[Тәуке хан]]ның тұсындағы жеңісті шайқастарда Есет батыр Кіші жүз қолын бастайды. Осындай шайқастардың бірінде найзагерлігімен көзге түсіп, ерен ерлік көрсеткен Есетке риза болған Тәуке хан кейін шақырып алып: «Айбатың аса түссін, найзаң мұқалмасын, ел намысы тұздығың болсын» деп бата беріпті деген әңгіме де бар.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002, ISBN 9965-607-02-8 </ref>
ISBN 9965-607-02-8 </ref>
Есет батыр әйгілі «[[Ақтабан шұбырынды]]дан» кейін ел болып бірігіп, жоңғарларға алғашқы алапат соққы берген [[Бұланты шайқасы]]на қатысып, езілген елдің еңсесін көтерткен Ұлы жеңіске өз үлесін қосады. Ал тарихи бетбұрыс жасаған [[Аңырақай]] соғысында ол Кіші жүз құрамының туын көтерген [[Атой салу|атойшы]] болады.
Есет батырдың кейінгі өмірі Әбілқайыр ханның саясатымен тығыз байланысып жатады. Ханның қасында болып, ақыл кеңесін береді, хан мен халық арасына түскен жарықшақты дәнекерлеп бітірушісі болады. Әсіресе, орыс патшасының қол астына өтер кездегі хан басына үйірілген қауіп бұлтын сейілтуде ол сол кездің тарихи ірі тұлғалары [[Бөгенбай батыр]], [[Жәнібек батыр]]лармен бірлесе отырып, оған үлкен көмек көрсетеді. Ресеймен қарым қатынасты жақсартудағы сіңірген еңбегі үшін патша үкіметі оған 1743 жылы «[[тархан]]» атағын берді. Есет батыр сексен екі жасында өзінің атамекенінде, өз ажалынан қайтыс болады.
<ref> Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2 </ref>
 
18 ғасырдың басында Тәуке хан жеті рудың бастарын қосып, ірілендіру мақсатымен үш жүздің басын қосқан кеңесте Есет батырды Жетіруға[[Жетіру]]ға ру басы етіп сайлаған. Есет батыр, әрі ақылды, әрі мырза адам болыпты. Көкі батырдың жеті ұлының бірі Есет батыр, жасы жиырмаға жетпей-ақ жауға аттанып, жоңғар, қалмақтармен соғыстарда ерлігімен көзге түсіп батыр атағы шыққан екен. Ол Әбілқайыр ханмен жасынан бірге өскен досы, Әбілқайыр ханның қазақ халқын Ресейге қосу күресінде Есет батыр табандылықпен Әбәлқайырға мықты тірек болған адамның бірі болыпты. [[Қалмаққырылған]] деген жердегі айрықша ерлік көрсетіп, артына "Алланың тасы қатты ма, Есеттің басы қатты ма?" деген қанатты сөз қалдырған. Ел аузындағы деректерге қарағанда Есеттің қызы Ботагөз де елін қорғаған батыр болыпты.<ref>"Созақ өңірі". Сүлеймен Тәбірізұлы. 180-бет. - Алматы: "Дәуір" баспасы, 2007 ж. ISBN 9965-749-84-1.</ref>
 
==Пайдаланылған әдебиеттер==
Line 30 ⟶ 29:
[[Санат:Қазақ батырлары]]
[[Санат:1667 жылы туғандар]]
[[Санат:17491757 жылы қайтыс болғандар]]