Энергия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Automated import of articles
 
ш Санатты жылдам үстеу: «Физика» (HotCat қолданып)
1-жол:
'''Энергия''' (грек. energeіa – әсер, әрекет) – материя қозғалысының әр түрлі формасының жалпы өлшеуіші. Материя қозғалысының әр түрлі формалары бір-біріне айналып (түрленіп) отырады. 19 ғ-дың орта шенінде осы қозғалыстың барлық формалары бір-біріне белгілі бір сандық мөлшерде ғана айтылатындығы анықталды; осы жағдай “Э.” ұғымын енгізуге, яғни қозғалыстың әр түрлі физ. формаларын бірыңғай өлшеуішпен өлшеуге мүмкіндік берді. “Э.” ұғымы сақталу заңына бағынады (қ. Энергияның сақталу заңы, Термодинамика). Э. туралы түсінік мәңгілік қозғалтқыш жасаудың мүмкін еместігін дәлелдеуге байланысты пайда болды. Жұмыстың қоршаған ортадағы немесе жүйедегі белгілі бір өзгерістің (отынның жануы, судың құлауы, т.б.) нәтижесінде ғана орындалатындығы анықталды; дененің бір күйден басқа бір күйге ауысуы кезіндегі белгілі бір жұмыс істеу қабілеті оның Э-сы деп аталды. Қозғалыстың әр түрлі формасына сәйкес Э-ның да бірнеше түрі бар (мыс., мех. Э., хим. Э., эл.-магн. Э., гравитац. Э., ядр. Э., т.б.) Физиканың даму процесінде Э. ұғымы нақтыланып әрі жалпыланып отырды. Э. туралы ілімнің дамуындағы маңызды бір кезең үздіксіз ортадағы Э. қозғалысы мен “Э. ағыны” туралы ұғымның енгізілуі болды. Э. ағыны деп Э. тығыздығы мен берілген ортадағы орын ауыстыру жылдамдығының көбейтіндісіне тең векторды айтады. Кванттық физиканың дамуы Э-ның квантталатындығы жайлы, яғни кейбір жағдайда жүйенің Э-сы тек дискретті (үздікті) мәндерді ғана қабылдайды деген фактіні дәлелдеуге мүмкіндік берді. Мұндай жағдай мыс., сәуле шығару Э-сына, микробөлшектердің тербеліс және айналу Э-сына қатысты айтылады. Салыстырмалық теориясында Э. (Е) мен масса (m) арасындағы байланыстың (Е=mс2, мұндағы с – вакуумдегі жарық жылдамдығы) ашылуы физика үшін зор маңызды болды. Бұл қатыс әмбебаб қатыс болып есептеледі. Сондықтан ол тіпті өте кішкентай микробөлшектің өзінде де әрқашан қозғалыстың белгілі бір түрі болатындығын көрсетеді. Мұндай қозғалыстың өлшеуіші mс2 өрнегі болады. Әсіресе бұл қатыстың ядр. энергетиканың дамуына байланысты іс жүзіндегі маңызы арта түсті. Э. бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) джоульмен, бірліктердің СГС жүйесінде эргпен өлшенеді. Ал ядр. және атомдық физикада Э-ның өлшеу бірлігі ретінде электронвольт алынады.
 
[[Санат:Физика]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Энергия» бетінен алынған