Ядро

Ядро (nucleus) – жануарлар мен өсімдіктер клеткаларының ең маңызды құрам бөлігі. Я. тұқым қуалаушылық (генет.) ақпараттың сақталуы және осыған байланысты клетка цитоплазмасындағы белоктар мен ферменттердің түзілуін қамтамасыз етеді. Я-ны алғаш рет тауықтың жұмыртқа клеткасынан байқаған 1825 ж. чех ғалымы Я.Пуркине (1787 – 1869) болды. Я-ны өсімдіктер клеткасынан ағылшын ботанигі Р.Броун (1831 – 33), ал жануарлар клеткасынан Т.Шванн (1838 – 39) анықтады. Я. кариолеммадан (Я. қабықшасы), хромосомалардан, ядрошықтан және кариоплазмадан (Я. сөлі, шырыны) құралады. Кариолемма Я-ны клетка цитоплазмасынан бөліп тұрады. Ол сыртқы және ішкі жарғақшалардан және олардың аралығындағы жарғақаралық (перинуклеарлы) кеңістіктен тұрады. Кариолеммада көптеген ұсақ тесіктер болады. Олардың саны клеткадағы түзіліс процестерінің белсенділігіне байланысты. Түзіліс процесі күшейген сайын, тесіктер саны да көбейеді. Я. қабықшасы тесіктері арқылы клетка цитоплазмасы мен Я. аралығында зат алмасу процесі (белоктар, көмірсулар, майлар, нуклеин қышқылдары, су, әр түрлі иондар) үздіксіз жүріп отырады. Кариолемма тесіктері арқылы Я. цитоплазмалық тормен, одан әрі клетканы қоршаған ортамен байланысады. Я-ның біркелкі қоймалжың сұйық бөлігі кариоплазма деп аталады. Оның құрамына су, белок, көмірсулар, нуклеопротеидтер, витаминдер, ферменттер, минералды тұздар иондары кіреді. Кариоплазма митоз кезінде цитоплазмамен қосылып кетеді. Ол Я-ның құрам бөліктерін байланыстырып тұрады. Я. құрамындағы қара-көк түске боялған, дөңгелек келген денешікті ядрошық деп атайды. Оның мөлш. 1 – 5 мкм, оның негізін жуанд. 60 – 80 нм жіпше торы құрайды. Ядрошықтың саны 1 – 2, кейде одан да көп болуы мүмкін. Ядрошық нуклеопротеидтен (РНҚ және белок) құралған. Онда рибосомалық РНҚ (р-РНҚ) және рибосомалар түзіледі.