Бұрыш (геометрия): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш «Бұрыштар» деген санатты қосты (HotCat құралының көмегімен)
шӨңдеу түйіні жоқ
2-жол:
'''Бұрыш'''–— бір [[нүкте]]ден шыққан әр түрлі екі сәуледен құралған геометриялық фигура. Сәулелер бұрыштың қабырғалары, ал олардың ортақ нүктесі бұрыштың төбесі деп аталады. Егер екі бұрыштың сәйкес [[қабырға]]лары мен төбелерін беттестірген кезде дәл келсе, онда мұндай бұрыштар тең (конгруэнтті) бұрыштар делінеді. Егер екі бұрыштың төбесі мен бір қабырғасы ортақ болып, ал қалған екі қабырғасы түзу құраса, онда мұндай бұрыштар сыбайлас бұрыштар деп аталады. Жалпы айтқанда, төбесі мен бір қабырғасы ортақ бұрыштар іргелес (жапсарлас) бұрыштар делінеді. Егер бір бұрыштың қабырғалары бұрыш төбесінен бастап екінші бұрыштың қабырғаларының созындылары болса, онда ондай бұрыштар вертикаль бұрыштар деп аталады. Вертикаль бұрыштар өзара тең болады.
[[Сурет:Angle measure.svg |thumb|Бұрышты өлшеу]]
* Егер бұрыштың қабырғалары түзу құраса онда мұндай бұрыш '''жазық бұрыш''' делінеді.
Егер бұрыштың қабырғалары түзу құраса онда мұндай бұрыш жазық бұрыш делінеді. Өзінің сыбайлас бұрышына тең бұрыш тік бұрыш деп, тік бұрыштан кіші бұрыш сүйір бұрыш, ал тік бұрыштан үлкен, жазық бұрыштан кіші бұрыш доғал бұрыш деп аталады. Бұрыштың өлшем бірлігіне тік бұрыштың 1/90 үлесі алынады, ол градус деп аталады. Сондай-ақ, бұрыштың тағы бір өлшем бірлігі — радиан. Бір жазықтықта жатқан екі түзу үшінші түзумен қиылысқанда шығатын: 1 және 5, 2 және 6, 4 және 8, 3 және 7 бұрыштарын сәйкес бұрыштар; 2 және 5, 3 және 8 бұрыштарын ішкі тұстас бұрыштар; 1 және 6, 4 және 7 бұрыштарын сыртқы тұстас бұрыштар; 3 және 5, 2 және 8 бұрыштарын ішкі айқыш бұрыштар; 1 және 7, 4 және 6 бұрыштарын сыртқы айқыш бұрыштар дейді. Бұрыштар кейде бір нүктенің төңірегінде сәуленің бастапқы қалыптан белгілі бір қалыпқа бұрылу (айналу) өлшемі ретінде де қарастырылады. Бұл жағдайда бұрыш бұрылу бағытына сәйкес оң не теріс мән алады. Нүктелі-векторлық аксиоматикаға негізделген геометриялық жүйелерде  Бұрыштары a және b [[вектор]]ларының (a, b) [[скаляр]]лық [[көбейтінді]]сі арқылы анықталады: cos, мұндағы a және b — a және b векторларының [[модуль]]дері.
* Өзінің сыбайлас бұрышына тең бұрыш '''тік бұрыш''' деп,
* тік бұрыштан кіші бұрыш '''сүйір бұрыш''',
* ал тік бұрыштан үлкен, жазық бұрыштан кіші бұрыш '''доғал бұрыш''' деп аталады.
[[Сурет:Angle obtuse.png|нобай]]
* '''Доғал бұрыш''' - шамасы (<math>~d</math>) тікбұрыштан (<math>~90^0</math>) үлкен, бірақ жазық бұрыштан (<math>~180^0</math>-тан) кіші бұрыш, яғни <math>~90^0 <d<180^0</math> <ref>"Математикалық ойашар", "Қазақ энциклопедиясы" Алматы, 2009 ISBN 9965-893-25-X</ref>
Егер бұрыштың қабырғалары түзу құраса онда мұндай бұрыш жазық бұрыш делінеді. Өзінің сыбайлас бұрышына тең бұрыш тік бұрыш деп, тік бұрыштан кіші бұрыш сүйір бұрыш, ал тік бұрыштан үлкен, жазық бұрыштан кіші бұрыш доғал бұрыш деп аталады. Бұрыштың өлшем бірлігіне тік бұрыштың 1/90 үлесі алынады, ол градус деп аталады. Сондай-ақ, бұрыштың тағы бір өлшем бірлігі — радиан. Бір жазықтықта жатқан екі түзу үшінші түзумен қиылысқанда шығатын: 1 және 5, 2 және 6, 4 және 8, 3 және 7 бұрыштарын сәйкес бұрыштар; 2 және 5, 3 және 8 бұрыштарын ішкі тұстас бұрыштар; 1 және 6, 4 және 7 бұрыштарын сыртқы тұстас бұрыштар; 3 және 5, 2 және 8 бұрыштарын ішкі айқыш бұрыштар; 1 және 7, 4 және 6 бұрыштарын сыртқы айқыш бұрыштар дейді. Бұрыштар кейде бір нүктенің төңірегінде сәуленің бастапқы қалыптан белгілі бір қалыпқа бұрылу (айналу) өлшемі ретінде де қарастырылады. Бұл жағдайда бұрыш бұрылу бағытына сәйкес оң не теріс мән алады. Нүктелі-векторлық аксиоматикаға негізделген геометриялық жүйелерде  Бұрыштары a және b [[вектор]]ларының (a, b) [[скаляр]]лық [[көбейтінді]]сі арқылы анықталады: cos, мұндағы a және b — a және b векторларының [[модуль]]дері.
[[Сурет:Angle obtuse acute straight.svg|thumb|241px|Сыбайлас бұрыштар — сүйір (<var>a</var>) бен дөңес бұрыш (<var>b</var>). Развёрнутый угол (<var>c</var>)]]