Кулон заңы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Кулон заңы''' — екі нүктелік электрикалық зарядтардың өзара әсерін сиппаттайтын заң.
Тыныштықтағы екі нүктелік зарядталған денелердің өзара әсерлесу заңы бүкіл әлемдік заңға ұқсас деген пікірлер ХVIII-ғасырдың ортасында туа бастады. Осы пікірдің дұрыстығын 1785 жылы француз ғалымы [[Шарль-Огюстен Кулон|Ш.Кулон]] дәлелдеді. Кулон заңы бойынша
{{/шек}}
== Кулон тәжірбиесі ==
Ол жіңішке серпімді сымға ілінген және шыны цилиндр тәрізді ыдыста орналастырылған шыны таяқшадан тұратын қондырғы-иірілмелі таразыны қолданды.Таяқшаның бір ұшына кішкене металл шар бекітті,ал екінші ұшына оны теңгеріп тұратын жүк ілді.Жіптің жоғарғы ұшын оның ширатылу бұрышын анықтауға арналған бөліктері бар шкалаға бекітті.Ыдыс тығынындағы саңылау арқылы дәл сондай басқа сынақ шар енгізді.Содан соң шарларға оң заряд берді және олар бір-бірімен өзара әрекеттесті.Ал олардың әрекеттесу күшінің шамасын жіптің ширатылу бұрышына қарап анықтады. Өлшемдері электрленген шардың өлшемдерімен бірдей,заряды жоқ үшінші шардың көмегімен Кулон алдыңғысының зарядын тең екіге бөлді.
Осылайша,Кулон тәжірбиелерін қорыта келе,шарлардың өзара әрекеттесу күші олардың арақашықтығының квадратына кері,ал шарлардың зарядтарының көбейтіндісіне пропорционал екенін анықтады.
Әрі,олардың әрекеттесу күші әр ортада әртүрлі екенін байқап,ортаның диэлектрлік өтімділігі деген шама енгізді.Ол әр ортада әртүрлі мәнге ие.
Оған қоса,Кулон электр тұрақтысы деген шаманы енгізді
Заң орындалу үшін мына шарттар орындалуы маңызды:
# зарядтардың нүктеде болуы
# олар тыныштықта, өозғалыссыз болуы. Болмаса басқа да күштер пайда болады: қозғалмалы зарядтың [[магниттық өріс]]і және оған сәйкес басқа қозғалмалы зарядқа әсер ететін [[Лоренц күші]];
# [[вакуум]]да орналасулары керек.
Дегенмен аздаған өзгерістермен заң ортада және қозғалмалы зарядтар үшін де орындалады.<ref>[[Ландау, Лев Давидович|Ландау Л. Д.]], [[Лифшиц, Евгений Михайлович|Лифшиц Е. М.]] [[Курс теоретической физики Ландау и Лифшица|Теоретическая физика: Учеб. пособ.: Для вузов. В 10 т]]. Т. 2 Теория поля.
Векторлы түрде Ш. Кулон заңы тұжырымы былай жазылады:
Line 14 ⟶ 21:
: <math>\vec{F}_{12}=k\cdot\frac{q_1 \cdot q_2}{r_{12}^2} \cdot \frac{\vec{r}_{12}}{r_{12}},</math>
мұндағы <math>\vec{F}_{12}</math>
Осылайша, заңға сәйкес біртекті зарядтар бір-бірін итереді (ал әртекті — тартады).
== <math>k</math>
[[СГС]] заряд өлшем бірлігі ''k'' коэффициенті бірге тең болатындай алынған.
[[СИ|Халықаралық (СИ) бірліктер жүйесінде]] негізгі бірліктердің бірі [[ток күші|электрлік ток күші]] [[ампер]], ал зарядтікі оның туындысынан — [[кулон]] болып табылады. Ампер шамасы ''k'' = c<sup>2</sup>·10<sup>−7</sup> [[Генри (өлшем бірлік)|Гн]]/м = 8,9875517873681764{{e|9}}
: <math>k=\frac{1}{4\pi\varepsilon_0},</math>
мұндағы <math>\varepsilon_0</math>
Біртекті [[изотроптық]] затта формуланың бөлімінде ортаның [[салыстырмалы диэлектрлық өткізгіштік]] көрсеткіші ε пайда болады.
|