Шалшық андызы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 47 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q158008 (translate me) |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{taxobox
|name = Шалшық андызы
|image = AcorusCalamus.jpg
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|unranked_divisio =
|unranked_classis =
|unranked_ordo =
|ordo =
|familia = [[Аңдыздар тұқымдасы]]
|genus = Шалшық андызы
|species = '''''Acorus calamus'''''
|binomial = ''Acorus calamus''
|binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
|}}
'''Шалшық андызы'''(Аңдыз) ([[Латын тілі|лат.]]''Acorus calamus'')<ref>Қазақстанның дәрілік өсімдіктері. Іскендіров Әбіш. Алматы "Қазақстан" 1982, 188 бет.</ref> — [[аңдыздар тұқымдасы |аңдыздар тұқымдасы]]на жататын, көп жылдық, шөп тектес өсімдік.
==Тағы қараңыз==▼
== Сипаты ==
[[File:Illustration Acorus calamus0 clean.jpg|thumb|left|180px]]
* Негізгі тамыры жуан, [[диаметр]]і 3 см-ге жетеді. Одан өрбіген көптеген ұсақ тамырлары бар. Негізгі тамырдың сырты жасыл көк, ішкі жағы [[ақ]]. Сындырып қарағанда іш жағынан [[ауа]] жүретін көптеген қуыстары бар. Жуан тамырдың жоғарғы жағынан [[семсер]] сияқты ұш жағы сүйірленген бірнеше ұзын [[жапырақ]]тар және ұзындығы 120 см-ге дейін жететін үш қырлы ұзын сабақ өсіп шығады.
* Сабақтың түсі жасыл, түп жағы қызғылттау, борпылдақ әрі қалың. Жоғарғы жағында ұзындығы12 см-ге дейін жететін [[гүл]] шоғы болады.
* Гүлдері жасыл көк.
* Аңдыздың негізгі шыққан жерінде - [[Шығыс Азия]]да гүл шоғынан [[қызыл]] [[жеміс]] сияқты [[тұқым]] пісіп жетіледі. [[Қазақстан]] және [[Еуропа]] жерінде аңдыз тұқым бермейді, тек тамыры арқылы ғана көбейеді. Мұның себебі әлі түсініксіз. Кейбіреулер ([[Шуман]] мен Гильч [[1906]] жыл.) аңдыз вегатитивтік әдіспен жақсы көбейеді, сондықтан ол тұқым арқылы көбею мүмкіндігінен айырылған деп түсіндіреді.
Аңдыз негізінен [[батпақ]]ты, [[шалшық]]ты жерлерде өседі.
== Таралу тарихы ==
Шыққан жері - Шығыс Азия. Алғаш рет оны [[Азия]]ның [[батыс]] жағынан және Еуропаға монғол-татар шапқыншылары алып келген. [[Шыңғысхан]]нның бұйрығы бойынша сол кездегі ең қаһарлы күш - [[атты әскер]]ді сақтап қалу үшін әрбір [[жауынгер]] өзімен бірге аңдыз тамырын ала жрген. Аңдыз тамырын [[су]]ға тастағаннан кейін монғолдар ондай суды тазарды деп есептеп, [[ат]]тарын суарып, өздері қорықпай ішетін болған.
== Құрамы ==
* [[Эфир майлары]]
* Акорон
* [[Валериан қышқылы]]
* [[Аскорбин қышқылы]]
* Илік және қоймалжың заттар
* [[Крахмал]]
* [[Фитонцидтер]]
== Емдік қасиеті ==
Аңдыздың аңқыған хош [[иіс]]і, сәл ащылау дәмі бар. Ол [[медицина]]да және [[мал]] дәрігерлігі саласында кеңінен қолданылады. Аңдыз ерте заманнан-ақ бауыр, [[бүйрек]] ауруларына қарсы, [[жүрек]] қатты соққанда және [[несеп]] айдайтын [[дәрі]] есебінде қолданылып келген. Өсімдіктің жас кезінде сығылып алынған сөлі [[көз]]дің көргіштігін арттырып, кісінің [[ес]]те сақтау қабілетін дамытады деп есептеген. Тіпті [[іш сүзегі]], [[бөртпе]] сүзек, [[грипп]] сияқты [[жұқпалы аурулар]] кезінде алда ала сақтану мақсатымен оның тамырын шайнайтын болған. Қазіргі кезде аңдыздың тамыры [[асқазан]]дағы қышқыл азайғанда [[ас]]қа [[тәбет]]ті арттыру үшін, [[тоқ ішек]] пен [[өт]] қалтасы қабынғанда жақсы емдік қасиеті бар дәрі ретінде қолданылады. [[Спирт]]ті [[ерітінді]]сі [[ірің]]деген сыртқы [[жара]]ларды жазу үшін де пайдалы.
<br />
Кептірілген тамырдан алынатын аңдыз [[май]]ы парфюмерия өндірісінде, әсіресе ликер арағын шығару үшін аса пайдалы зат болып есептеледі.
▲==Тағы қараңыз==
* [[Дәрілік өсімдіктер]]
== Дереккөздер ==
<references/>
[[Санат:Дәрілік өсімдіктер]][[Санат:Өсімдіктер]][[Санат:Биология]][[Санат:Ботаника]]
| |||