Молдова: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Шығыс Еуропа жазығының [[Днестр]] мен [[Прут]] өзендері аралығында орналасқан. Жері жоталы, жазықты келеді. Орталығын [[Кодра қыраты]] алып жатыр. Ең биік нүктесі – [[Баланешты тауы]] (429 м). Днестр өзенінің оң жағалауы – Днестр маңы қыраты (биіктігі 250 – 345 м), сол жағалауы – [[Подоль қыраты]]ның қиыр шеті және солтүстігінде Солтүстік Молдовия жазығына ұласады. Молдованың оңтүстігіндегі Оңтүстік Молдовия жазығы [[Қара теңіз]] маңы ойпатына жалғасады. Климаты – қоңыржай континенттік; қысы қысқа, қары жұқа, жазы ұзақ, ыстық келеді. Жаздағы орташа температура 22°С (шілде айында 40°С-қа дейін), қыстағы орташа температура –3 – 5°С (қаңтар айында –30°С-қа дейін). Жылдық жауын-шашын мөлшері 370 – 500 мм. Өзендері – Қара теңіз алабына жатады. Ірі өзендері – Днестр (Молдова жеріндегі ұзындығы – 657 км), Прут (Молдова жеріндегі ұзындығы – 695). Ірі көлдері – [[Белеу]], [[Драчеле]], [[Ротунда]] және т.б. Кеме қатынасы жақсы дамыған. Аумағының 75%-ы қара топырақты, 9%-ы орманды алқап болып келеді. [[Әктас]], [[гипс]], [[шынылық құм]] ([[әйнек]]), мұнай-газ, т.б. табиғи байлықтар бар.

 

Климаты [[қоңыржай континентті]]. Жазы ұзақ әрі ыстық. Қысы қысқа әрі жұмсақ. Жылына түсетін жауын-шашын мөлшері аз (солтүстікте – 500 мм, ал оңтүстікте 400 мм-ге деін). Сондықтан егістер қолдан суландыруды қажет етеді. Топырақ-климат ресурстары республиканың негізгі табиғи байлығы болып саналады. Климаттың температуралық режимі және құнарлы [[қара топырағы]] бау-бақша және жүзімдіктер өсіруге өте қолайлы. Аумағының 80%-ы ауыл шаруашылығының үлесіне тисе, оның 12%-ын гүл плантациялары, бақтар мен жүзімдіктер алады. [[Денстр]], [[Прут]] өзендерінің және оның салаларының Молдова шаруашылығында маңызы өте зор. Олар су мен энергияның негізгі көзі болып табылып қана қоймай, кеме қатынасында да қолданылды. Республика аумағы пайдалы қазбаларға өте кедей. Мұнда тек құрылыс материалдар өндірісіне керекті шикізаттар қоры ғана бар. Молдовада отын ресурстары аз болғандықтан оны [[ТМД]]-ның республикаларынан тасымалдайды.

 

Молдова халқы өте тығыз орналасқан республика. Мұндағы халықтың орташа тығыздығы 1км жерге 119 адамнан келеді. Тұрғындарының негізгі бөлігін молдовандар (64%) құрайды. Басқа ұлттардың ішінен [[орыстар]] (14%), [[украиндар]] (13%) басым. Олар [[Днестір]]дің сол жақ жағалауында көп қоныстанған. Елдің оңтүстігіндегі [[гагауыз]]дар (3,5%) тұрады. Халықтың үлкен бөлігін ауыл тұрғындары (54%) алады. Соңғы онжылдықта өнеркәсіптің өркендеуіне байланысты қала тұрғындарының саны да өсіп отыр. [[Кишинев]], [[Бельцы]], [[Бендеры]] сияқты қалалардағы халқының саны 100 мың адамға жетті.

Молдова жерін адамзат төменгі [[палеолит]] дәуірінде мекендеген. 6-ғасырдан бастап, алғашқы мемлекеттік бірлестіктер құрыла бастады. 10 – 12-ғасырларда бұл өлкеге көшпелі [[печенег тайпасы|печенег]], [[қыпшақ тайпасы|қыпшақ тайпалары]] келді. 13-ғасырдың ортасы мен 14-ғасырдың 1-жартысында Молдова жері [[Алтын Орда]]ға бағынды. 14-ғасырдың 2-жартысында тәуелсіз [[Молдавия князьдығы]] құрылды. Ол 15 – 18-ғасырларда [[Осман империясы]]на тәуелді болды. 18-ғасырдағы орыс-түрік соғыстарынан кейін Молдова [[Ресей империясы]]ның қол астына кірді. 1917 – 18 ж. Молдовада Кеңес өкіметі орнады. Бірақ, елдің негізгі бөлігі — [[Бессарабия]] [[Румыния]]ның қол астында қалды. Азамат соғысы біткеннен кейін, 1924 ж. [[Украин КСР|Украин КСР-інің]] құрамына енген [[Молдован АКСР|Молдован АКСР-і]] құрылды. 1939 ж. жасалған Кеңес – герман келісім шарты бойынша 1940 ж. [[Қызыл Армия]] бөлімдері Бессарабияны Румыниядан тартып алды. 1940 ж. 2-тамызда осы Бессарабия жерін қоса отырып, тұтас Молдован КСР-і құрылды. 1941 – 44 ж. Молдованы неміс-фашист әскерлері басып алды. 1944 – 90 ж. Кеңес Одағы құрамында болды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін, Молдова тәуелсіз мемлекетке айналды.<ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5</ref>

Елдің отын-шикізат базасы жоқ, пайдалы қазбаларды сырттан тасиды. Өнеркәсіптегі жетекші сала – тамақ өндірісі (жалпы өнеркәсіптегі үлесі – 50%). [[Шарап]], [[жеміс]], [[көкөніс]] қалбырлау, [[эфир майы]]н өндіру алдыңғы қатарда. Машина жасау ([[автотіркемелер]], ауыл шаруашылығы машиналарын жинақтау және т.б.), [[химия]] және жеңіл өнеркәсіп салалары жұмыс істейді. [[Қант]], [[темекі]], [[шарап]] секілді жеңіл өнеркәсіп өнімдері өндіріледі және [[бидай]], [[жүгері]], [[қант қызылшасы]], жеміс-көкөністер өсіріледі. Ет-сүт өнімдерін өндіру де жақсы жолға қойылған. Сыртқы саудада тамақ өнімдері мен шарап шығару басым. Негізгі импортталатын тауарлар қатарында отын, шикізат, машиналар, химия өнімдері және т.б. бар. Басты сауда серіктестері – [[Ресей]], [[Украина]], [[Беларусь]]. Ресейдегі Молдова елшілігі [[Қазақстан]]дағы Молдова елшілігі қызметін қоса атқарады.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref>

 

Молдованы үш жағынан [[Украина]] қоршап тұр, ал батысында [[Румыния]]мен шектеседі. Елдің негізгі аумағын орташа биіктігі теңіз деңгейінен 140 м-ден аспайтын төбелі, ойпатты жазықтар алып жатыр. Батысында [[Реут]] пен [[Пруг]] өзендерінің аралығында биіктігі 340 м-ге дейін жететін орманды Кодру үстірті орналасқан. Молдова аумағының 35%-ынан астам бөлігін жалпақ жапырақты ормандар қамтыған. Өзендердің ең ұзыны — Днестр Шығыс Молдова арқылы ағып өтіп, [[Украина]] жерінде [[Қара теңіз]]ге құяды.

 

Молдованың шаруашылық кешендеріндегі алдыңғы орынды ауыл шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі, машина жасау және жеңіл индустрия алады. Сонымен қатар электр энергетикасы мен құрылыс материалдарын дайындау өнеркәсібі де дамыған. [[Тамақ өнеркәсібі]] әр түрлі шаруашылығы өнімдерін өңдеумен тығыз байланысты. Оның консервілеу, [[қант]], [[шарап жасау]], [[май шайқау]] және [[темекі]] сияқты салалары бар. Бау-бақша дақылдарын консервілеу өнеркәсіптері тасымалдауға қиындық туғызады. Өндірістердің көбі республиканың оңтүстік-шығыс шоғырланған. Зауыт Кишинев, [[Кагул]], [[Тирасполь]], [[Бендеры]] сияқты ірі қалаларда салынған.

Қант щығаратын зауыттар Молдованың солтүстігінде, яғни қант қызылшасы көп егілетін жерлерде орналасқан. Олардың ең ірілері – [[Дондюшаны]], [[Бельцы]], [[Рыбницы]] сияқты қалаларда шоғырланған.

{{ТҮРКСОЙ}}

{{WTO}}

 

[[Санат:Молдова]]

[[Санат:1991 жылы тәуелсіздігін жариялаған мемлекеттер]]

 

{{Link GA|id}}