|
|сайты = http://www.akorda.kz
}}
'''Қазақстан Республикасының Президенті''' — [[Қазақстан Республикасы]]ның мемлекеттік басшысы және республиканың атқарушы өкімет билігінің біртүтасбіртұтас жүйесін басқарушысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастарда ҚазақстанныңҚазақстан атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға; сондай-ақ республика азаматтарының құқығы мен бостандықтарының, [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Конституциясы]] мен заңдарының сақталуына кепіл болады; [[ҚР]] Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады.
== 1990 жылы 01 сәуірде ==
"[[Қазақ КСР]] [[Президент]]і қызметін тағайындау және [[Қазақ КСР КонституцияКонституциясы]]сына<nowiki/>на (Негізгі Заңы) өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақ КСР Заңы<ref>1 "Қазақ КСР Президентінің қызметін құру және Қазақ КСР Конституциясына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақ КСР 1990 ж. 24 сәуірдегі [[Заң]]ы (Қазақ КСР
толықтырулар енгізу туралы" [[Қазақ КСР Заң|Қазақ КСРЗаңы]]<ref>1 "Қазақ КСР Президентінің қызметін құру және Қазақ КСР Конституциясына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақ КСР 1990 ж. 24 сәуірдегі [[Заң]]ы (Қазақ КСР
Жоғарғы Кеңесінін Жаршысы, 1990, №18, 190-бап).
</ref> қабылданды.
Осыған орай [[Қазақ КСР Конституция]]сыКонституциясы [[Президент]]тің мәртебесі мен өкілеттігі алғаш рет айқындалған "Қазақ КСР Президенті" жаңа тарауымен толықтырылды.
мен өкілеттігі алғаш рет айқындалған "Қазақ КСР Президенті" жаңа
тарауымен толықтырылды.
Қабылданған ЗаңгаЗаңға сәйкес [[Қазақ КСР]] [[Президент]]і [[Қазақ КСР]] басшысы болып табылды. [[Қазақ КСР|Қазақ КСР-інің]] отыз бес жасқа толған және алпыс бес жастан аспаған, Қазақ КСР аумағында кемінде он жыл тұрақты тұрған, қазақ және орыс тілдерін білетін азаматы [[Қазақ КСР]] [[Президент]]і болып сайлана алды. Бір адам қатарынан екі мерзімнен артық Қазақ КСР Президенті бола алмады.
және алпыс бес жастан аспаған, Қазақ КСР аумағында кемінде он жыл түрақты түрған, қазақ және орыс тілдерін білетін азаматы [[Қазақ КСР]] [[Президент]]і болып сайлана алды. Бір адам қатарынан екі мерзімнен артық Қазақ КСР Президенті бола алмады.
[[Қазақ КСР]] [[Президент]]ін [[Қазақ КСР]]-інің азаматтары жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайлады. [[Қазақ КСР]] [[Президент]]і бір мезгілде [[Қазақ КСР]] немесе [[Халық]] депутаттары жергілікті кеңесінің халық депутаты бола алмады.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. - Алматы: Жеті жарғы, 2008. ISBN 9965-11-274-6</ref>
[[Қазақ КСР]] [[Президент]]інің мынадай өкілеттіктері айқындалды:
республика аумағында түратын азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, [[Қазақ КСР Конституция]]сы мен зандарының сақталуына кепіл болады; республиканың суверенитетін, қауіпсіздігін,
аумақтық түтастығын қорғау жөнінде қажетті шаралар қолданады;
одақтық шарттың сақталуын қамтамасыз етеді; елдің ішінде және
халықаралық қатынастарда [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының]] өкілі болып табылады; Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының [[КСРО]] [[Федерация]]сы [[Кеңес]]індегі өкілі болып табылады; [[Қазақ КСР]] жоғары мемлекеттік билік пен басқару органдарын
өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді; республикадағы жағдай туралы [[Қазақ КСР]] [[Жоғарғы]] [[Кеңесіне]] жыл сайын баяндама жасайды
және [[Қазақ КСР]]-інің ішкі саяси және сыртқы саяси қызметінің
неғұрлым маңызды мәселелері туралы дүркін-дүркін хабарлап отырады; [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесіне [[Қазақ КСР]] Министрлер
Кеңесінің Төрағасы, [[Қазақ КСР]] Халықтық бақылау комитетінің төрағасы, [[Қазақ КСР]] Жоғарғы [[Сот]]ының төрағасы, [[Қазақ КСР]] Бас
[[мемлекет]]тік арбитры қызметіне кандидатураларды үсынады; аталған лауазымды адамдарды, [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Сотының төрағасынан басқаларын міндеттерінен босату туралы [[Қазақ КСР]] Жоғарғы
Кеңесіне үсыныс енгізеді; [[Қазақ КСР]][[Министр]]лер Кеңесін орнынан түсіру туралы не оның орнынан түсуін қабылдау туралы [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің алдына мәселе қояды; [[Қазақ КСР]] [[Министр]]лер Кеңесі Төрағасының келісуі бойынша [[Қазақ КСР]] Үкіметінің
мүшелерін қызметінен босатады және оларды тағайындайды,
кейіннен [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің бекітуіне үсынады;
республика аумағында түратын азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, Қазақ КСР Конституциясы мен заңдарының сақталуына кепіл болады; республиканың егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығын қорғау жөнінде қажетті шаралар қолданады; одақтық шарттың сақталуын қамтамасыз етеді; елдің ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының өкілі болып табылады; Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының [[КСРО]] [[Федерация]]сы Кеңесіндегі өкілі болып табылады; [[Қазақ КСР]] жоғары мемлекеттік билік пен басқару органдарын өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді; республикадағы жағдай туралы [[Қазақ КСР]] [[Жоғарғы Кеңес|Жоғарғы]] Кеңесіне жыл сайын баяндама жасайды және [[Қазақ КСР]]-інің ішкі саяси және сыртқы саяси қызметінің неғұрлым маңызды мәселелері туралы дүркін-дүркін хабарлап отырады; [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесіне [[Қазақ КСР]] Министрлер Кеңесінің Төрағасы, [[Қазақ КСР]] Халықтық бақылау комитетінің төрағасы, [[Қазақ КСР]] Жоғарғы [[Сот]]ының төрағасы, [[Қазақ КСР]] Бас [[мемлекет]]тік арбитры қызметіне кандидатураларды ұсынады; аталған лауазымды адамдарды, [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Сотының төрағасынан басқаларын міндеттерінен босату туралы [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесіне ұсыныс енгізеді; [[Қазақ КСР]] Министрлер Кеңесін орнынан түсіру туралы не оның орнынан түсуін қабылдау туралы [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің алдына мәселе қояды; [[Қазақ КСР]] Министрлер Кеңесі Төрағасының келісуі бойынша [[Қазақ КСР]] Үкіметінің мүшелерін қызметінен босатады және оларды тағайындайды, кейіннен [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің бекітуіне үсынады;
[[Қазақ КСР]] зандарына қол қояды; қайта талқылау және дауыс беру үшін
өзінің қарсы пікірлерін жазып, занды екі апта мерзімнен кешіктірмей
[[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесіне қайтаруға қүқылы; [[Қазақ КСР]]-інің
мүдделерін қозғайтын КСРО заңдарының [[КСРО]] Конституциясы
мен [[Қазақ КСР]] [[Конституция]]сына сәйкестіғі туралы [[КСРО]] [[Конституция]]лық қадағалау комитетіне үсыныс енгізеді; [[КСРО]] [[Министр]]лер
[[Кеңес]]інің [[ҚазақКСР]]-інің мүдделеріне қайшы келетін қаулылары
мен жарлықтарының қолданылуын тоқтата түру туралы [[КСРО]]
[[Президентіне]] өтініш жасайды; [[КСРО]] [[Министр]]лер Кеңесіне оған
қарасты басқару органдарының [[Қазақ КСР]]-інің мүдделеріне қайшы
келетін актілеріне наразылық білдіреді және наразылық білдірілген
актілердің [[Қазақ КСР]] аумағында қолданылуын тоқтатады; Қазақ
КСР [[Министр]]лер [[Кеңес]]інің қаулылары мен жарлықтары, [[Қазақ КСР]]
министрліктері мен мемлекеттік комитеттерінің актілері Қазақ КСР
[[Конституция]]сына және [[Қазақ КСР]] заңдарына сәйкес келмеген ретте олардың қолданылуын тоқтатады, келіссөздер жүргізеді және Қазақ
КСР-інің халықаралық шарттарына қол қояды; өзінде тіркелген шет
мемлекеттердің дипломатиялық өкілдерінің сенім грамоталары мен
кері шақыру грамоталарын қабылдайды; [[Қазақ КСР]]-інің шет
мемлекеттердегі және халықаралық үйымдар жанындағы дипломатиялық өкілдерін тағайындайды және кері шақырып алады; [[Қазақ КСР]]-інің қүрметті атақтарын береді және [[Қазақ КСР]]-інің мемлекеттік
марапаттарымен марапаттсійды; [[Қазақ КСР]]-інің азаматтығына қабылдау, пана беру мәселелерін шешеді; [[Қазақ КСР]] соттары соттаған
азаматтарға кешірім беруді жүзеге асырады; [[Қазақ КСР]] азаматтарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында төтенше жағдай
енгізіп, қабылданған шешімді [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің
бекітуіне дереу табыс етеді.
[[Қазақ КСР]] зандарына қол қояды; қайта талқылау және дауыс беру үшін өзінің қарсы пікірлерін жазып, заңды екі апта мерзімнен кешіктірмей [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесіне қайтаруға құқылы; [[Қазақ КСР]]-інің мүдделерін қозғайтын КСРО заңдарының [[КСРО]] Конституциясы мен [[Қазақ КСР]] [[Конституция]]сына сәйкестігі туралы [[КСРО]] [[Конституция]]лық қадағалау комитетіне ұсыныс енгізеді; [[КСРО]] Министрлер Кеңесінің Қазақ КСР-інің мүдделеріне қайшы келетін қаулылары мен жарлықтарының қолданылуын тоқтата тұру туралы [[КСРО]] Президентіне өтініш жасайды; [[КСРО]] Министрлер Кеңесіне оған қарасты басқару органдарының [[Қазақ КСР]]-інің мүдделеріне қайшы келетін актілеріне наразылық білдіреді және наразылық білдірілген актілердің [[Қазақ КСР]] аумағында қолданылуын тоқтатады; Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулылары мен жарлықтары, [[Қазақ КСР]] министрліктері мен мемлекеттік комитеттерінің актілері Қазақ КСР [[Конституция]]сына және [[Қазақ КСР]] заңдарына сәйкес келмеген ретте олардың қолданылуын тоқтатады, келіссөздер жүргізеді және Қазақ КСР-інің халықаралық шарттарына қол қояды; өзінде тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдерінің сенім грамоталары мен кері шақыру грамоталарын қабылдайды; [[Қазақ КСР]]-інің шет мемлекеттердегі және халықаралық үйымдар жанындағы дипломатиялық өкілдерін тағайындайды және кері шақырып алады; [[Қазақ КСР]]-інің қүрметті атақтарын береді және [[Қазақ КСР]]-інің мемлекеттік марапаттарымен марапаттайды; [[Қазақ КСР]]-інің азаматтығына қабылдау, пана беру мәселелерін шешеді; [[Қазақ КСР]] соттары соттаған азаматтарға кешірім беруді жүзеге асырады; [[Қазақ КСР]] азаматтарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында төтенше жағдай енгізіп, қабылданған шешімді [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің бекітуіне дереу табыс етеді.
[[Қазақ КСР]] [[Президент]]і жанында [[Қазақ КСР Президент]]інің Кеңесі
[[Қазақ КСР]] [[Президент]]і жанында Қазақ КСР Президентінің Кеңесі жұмыс істеді, оның міндеті [[Қазақ КСР]]-нің ішкі саяси және сыртқы
саяси қызметінің негізгі бағыттарын жүзеге асыру жөніндегі шараларды әзірлеу, республиканың қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып
саяси қызметінің негізгі бағыттарын жүзеге асыру жөніндегі шараларды әзірлеу, республиканың қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылды. Презндент Кеңесінің мүшелерін [Қазақ КСР ПрезидентҚазақ КСР Президенті тағайындайды. Президент Кеңесінің құрамына [[Қазақ КСР Президенті]] Министрлер Кеңесінің Төрағасы лауазымы бойынша кіреді. Президент
Кеңесінің [[мәжіліс]]теріне [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы қатысуға құқылы. [[Қазақ КСР]] [[Президент]]інің ешкім тимеу құқығы бар. Президент Қазақ КСР Конституциясын бұзған ретте [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесі
тағайындайды. Президент Кеңесінің құрамына [[Қазақ КСР]] [[Министр]]лер Кеңесінің Төрағасы лауазымы бойынша кіреді. Президент
[[Қазақ КСР Конституция]]лық қадағалау комитетінің қорытындысын ескере отырып, Қазақ КСР халық депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі даусымен Қазақ КСР Президентіне сенімсіздік білдіреді және оны орнынан түсіру туралы халықтық дауыс беру (референдум) өткізу жөнінде мәселе қояды. Осы заңмен Қазақ КСР Президентінің Орынбасары Қазақ КСР Президентінің уәкілдік беруі бойынша оның жекелеген функцияларын орындайды және Президент жоқ кезде немесе Президенттің міндеттерін жүзеге асыруға мүмкіндігі болмаған ретте оның қызметін атқарады. Егер Қазақ КСР Президенті нендей бір себептермен өзінің міндеттерін одан әрі атқара алмайтын болса, Қазақ КСР-інің жаңа [[Президент]]і сайланғанға дейін оның өкілеттігі Қазақ КСР Президентінің Орынбасарына, ал егер бұл мүмкін болмаса — Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасына ауысады. Бүл орайда [[Қазақ КСР]]-інің жаңа [[Президент]]ін сайлау үш ай мерзім ішінде өткізілуге тиіс. [[Қазақ КСР]]-інің бірінші [[Президент]]і мен оның Орынбасарын Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі алты жыл мерзімге сайлайтындығы белгіленді.
Кеңесінің [[мәжіліс]]теріне [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы
қатысуға құқылы.
[[Қазақ КСР]] [[Президент]]інің ешкім тимеу құқығы бар. Президент
[[Қазақ КСР Конституция]]сын бұзған ретте [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесі
[[Қазақ КСР Конституция]]лық қадағалау комитетінің қорытындысын
ескере отырып, Қазақ КСР халық депутаттары жалпы санының
кемінде үштен екі даусымен [[Қазақ КСР Президент]]іне сенімсіздік
білдіреді және оны орнынан түсіру туралы халықтық дауыс беру
(референдум) өткізу жөнінде мәселе қояды.
Осы заңмен [[Қазақ КСР Президент]]інің Орынбасары [[Қазақ КСР Президент]]інің уәкілдік беруі бойынша оның жекелеген функцияларын орындайды және Президент жоқ кезде немесе Президенттің
міндеттерін жүзеге асыруға мүмкіндігі болмаған ретте оның
қызметін атқарады. Егер [[Қазақ КСР Президенті]] нендей бір себептермен өзінің міндеттерін одан әрі атқара алмайтын болса, Қазақ
КСР-інің жаңа [[Президент]]і сайланғанға дейін оның өкілеттігі Қазақ
КСР Президентінің Орынбасарына, ал егер бұл мүмкін болмаса —
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасына ауысады. Бүл орайда
[[Қазақ КСР]]-інің жаңа [[Президент]]ін сайлау үш ай мерзім ішінде
өткізілуге тиіс.
[[Қазақ КСР]]-інің бірінші [[Президент]]і мен оның Орынбасарын [[Қазақ
КСР]] [[Жоғарғы]] [[Кеңес]]і алты жыл мерзімге сайлайтындығы белгіленді.
== 1990 жылы 20 қарашада ==
| 