Шығыс Рим империясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Arystanbek (талқылау | үлесі) Cat-a-lot: Тасымалдануда... Санат:Ұрым империясы → Санат:Рим империясы |
Arystanbek (талқылау | үлесі) ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер (2) using AWB |
||
1-жол:
'''Шығыс Рим империясы'''<ref name="source1">Балалар энциклопедиясы, III-том</ref> (325-1453) -
Батыс тарихшылары XIX ғасырда ''Шығыс Рим империясы'' атауының орнына Византия империясы деген атау берген. Византия халығы өздерін ''ромей'' деп атады.
Византия елордасы [[Константинополь]] қаласы болды, император [[Юстиниан I]] заманда ірі қала болды, империяның
[[Сурет:Byzantine Empire animated2.gif|thumb|300px|Империяның территориялық дамуы.]]Византия, Византия империясы – 395 – 1453 жылдар аралығында өмір сүрген мемлекет. Алғашында «[[Ромейлер империясы]]» деп аталған. Византия атауын зерттеуші ғалымдар енгізген. «Византий» (грекше Byzantіon) деген Босфор бұғазы жанындағы біздің заманымыздан бұрынғы 680 жылы іргесі қаланған ежелгі грек қаласы. 324 жылы Рим империясының астанасы осы қалаға көшті де, 330 жылдан бастап Константинополь, ал 1453 жылдан бері Стамбул деп аталды. Астана Константинопольге көшкеннен кейін Рим империясы біртіндеп Батыс және Шығыс бөлікке бөліне бастады. Толық бөліну 395 жылы жүзеге асты. Византия құрамына [[Балқан түбегі]], [[Кіші Азия]], [[Сирия]], [[Палестина]], [[Египет]], [[Киренаика]], [[Месопотамия]], [[Армения]], Эгей теңізіндегі аралдар ([[Кипр]], Крит, Родос, т.б.), Қырым түбегі кірді. Халқының этникалық құрамы әр түрлі (гректер, дактар, копттар, фракийліктер, сириялықтар, еврейлер, армяндар, грузиндер, тағыда басқа) болды. 4 – 6 ғасырлар аралығында халқының саны елу миллионнан алпыс бес миллионға дейін жетті. Экономикада, саяси өмір мен мәдениетте гректер үстемдік құрды. Византия тарихы шамамен үш кезеңге бөлінеді. Бірінші кезеңде (4 – 7 ғасырлардың ортасы) өкімет билігі императордың қолында болды. Ол күшті армия мен флот ұстап, өз шекараларын қорғап, тіпті басқыншылық соғыстар жүргізді. Византия Еуропадағы ең дамыған мемлекетке айналып, саудагерлер Батысқа Шығыстың қымбат тауарларын апарып, қатты байыды. Әсіресе, император [[Юстиниан I|Юстинианның]] тұсында (527 – 65) мемлекеттің әскери қуаты артып, төңірегіндегі ұсақ мемлекеттерді өзіне қосып алды. Ол шіркеуге қолдау көрсетіп, сол арқылы Батыс пен Шығыс Рим империяларын қайтадан біріктірмекші болды. Ұлы Жібек жолына үстемдік жасау мақсатында Иранға қарсы [[Түрік қағанаты]]мен әскери одақ құрылды. Кейбір түркі тайпалары Византия әскеріне қызметке тұрып, Кіші Азияға, Кавказға, Балқан түбегіне қоныстана бастады. Бірақ Юстинианның мұрагерлері билікті ұстап тұра алмады. 7 ғасырдың аяғында [[Юстиниан I|Юстиниан]] тұсындағы ел аумағының үштен бірі ғана қалды. Екінші кезеңде (7 ғасырдың ортасы – 13 ғасырдың басы) Византия бірте-бірте грек-[[СЛАВЯНДАР|славян]] мемлекетіне айналды. Жерінің кішірейгеніне қарамастан, ол Жерорта теңізіндегі ең қуатты державалардың бірі болды. Бірақ 1204 жылы крестшілер Константинопольді басып алғаннан кейін, Византия біртұтас мемлекет ретінде өмір сүруін тоқтатты.
10-жол:
== Рим империясының екіге бөлінуі ==
[[Сурет:Raphael Baptism Constantine.jpg|left|thumb|300px|''[[Константинді шоқындыру]] (1520–1524, [[фреска]], [[Ватикан]], [[Апостол сарайы]]).<ref>Eusebius, IV, [http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf201.iv.vi.iv.lxii.html lxii].</ref>]]Рим империясының шығыс аймақтары экономикасының даму деңгейі жағынан варварлар шапқыншылығынан зардап шеккен батыс аймақтардан әлдеқайда алда болды. Сол себепті император Константин 324 жылы астананы Рим қаласынан Босфор бұғазындағы Византий деген шағын калаға көшірді. 330 жылы ол қаланың аты Константинополь деп өзгертілді.
395 жылы Рим империясы ресми түрде Батыс және Шығыс болып екіге бөлініп кетті. Константинополь Шығыс Рим империясының астанасы болып калды. Бұл қала бұрын Византий деп аталғандықтан, Шығыс Рим империясы тарихта Византия империясы деп те аталады.
Византия империясы Еуропаға, [[Азия]] мен Африкаға дейін созылып жатты. Оның құрамына Балқан түбегі, Кіші Азия, Сирия, Палестина, Египет, Месопотамия мен Арменияның біраз бөлігі, Жерорта теңізінің шығысындағы аралдар мен Қырымдағы, Кавказдағы иеліктер кірді. Халықтың құрамы ала-құла болды: гректер, еврейлер, [[арабтар]], иллирийліктер, дактар, армяндар, грузиндер т.б. Латын халқы азшылық болса да VII ғасырға дейін латын тілі мемлекеттік тіл болды. Кейін оны грек тілі ығыстырды. Шығыс Рим империясы ерте орта ғасырда Батысынан әлдеқайда бай болды. Империяны Египет пен Фракия астықпен қамтамасыз етіп отырды. Қалалары қаңырап, бос тұрған Батыс Еуропаға қарағанда Византияда тіршілігі қайнап, қолөнері дамыған, сауда орталығына айналған Александрия, Антиохия, Иерусалим, Константинополь сиякты қалалар көп болды. Аз уақыттың ішінде үлкен де бай қалаға айналған Константинополь Шығыс пен Батыс арасындағы «[[алтын көпір]]» атанды. Бұл қалада әлемнің түкпір-түкпірінен - Қытайдан, Түрік қағанатынан, Ираннан, Үндістаннан, Батыс Еуропадан, Африкадан келген саудагерлерді кездестіруге болатын. Византияның алтын ақшасы - номисма барлық елдерде ең сенімді ақша болды.
Византия империясының жері құнарлы, ауа райы егіске қолайлы еді. Сол себепті империя аймактарында жылына 2 - 3 рет өнім жиналатын. Егіншілікпен қатар [[Византия]]да бау-бақша өсіру кең өріс алды. Суармалы жерлерде жүзім, зәйтүн, құрма, көкөністер өсірілді. Мал шаруашылығы да жаксы дамыды. Византияның ауыл шаруашылығында құл еңбегінен гөрі ерікті жер иеленушілер мен шаруалар қауымдары еңбегі басым болды. Сондықтан да Византиядағы ауыл шаруашылығы Батысқа қарағанда едәуір жоғары деңгейде дамыды.
24-жол:
Византия империясының күшейген кезі [[Юстиниан I|Юстиниан]] (527-565) билік құрған кез болды. Өте білімді, еңбеккор, батыл, қатал әрі бірбеткей бұл адам Рим империясын қалпына келтіру үшін күресті. Бірнеше соғыстар нәтижесінде Юстиниан [[Италия]]ны, Солтүстік Африканы, Испанияның оңтүстік-батысын өз империясына қосып алды. Оның билігі кезінде империя [[СЛАВЯНДАР|славяндар]] шапқыншылығына тойтарыс беріп отырды. Сасанилік Иранмен қырғын соғыс жүргізді.
[[Сурет:Justinian.jpg|thumb|upright|300px|Юстиниан]]Юстиниан билік кұрған кезде христиан діні үстемдік жағдайға ие болып қана койған жоқ, ол бірден-бір мемлекеттік дін деп жарияланды. [[Христиан шіркеуі]] императорлардың одақтасына, мемлекеттің тірегіне айналды. Империя ынтымағын нығайтқан дін бірлігінің нышаны ретінде [[Юстиниан I|Юстиниан]] 532-537 жылдары Константинопольде Әулие София храмын салғызды.
VI ғасырдың аяғынан бастап Византия шіркеуінің ең жоғарғы басшысы [[Константинополь патриархы]] болды. Императорлар шіркеулерге жер бөліп беріп отырды, оларды салықтан босатты.
34-жол:
VII ғасырдың аяғында Византия васислевстерінің қолында [[Юстиниан І|Юстиниан]] тұсындағы державаның үштен бірі ғана қалды. Осы кезде Византия құл иеленуші империядан [[феодалдық мемлекет]]ке айнала бастады. Империядағы феодалдық қатынастар Х-ХІІ ғасырларда түпкілікті орнады.
== Славяндардың шапқыншылығы ==
443 және 447-448 жылдары Аттила (Еділ) басқарған ғұндар Византияға жорық жасап, оны салық төлеп тұруға мәжбүр еткен еді. V ғасырдың аяғынан бастап Шығыс Рим империясына солтүстіктен [[СЛАВЯНДАР|славян]] тайпалары қауіп төндірді. Олар Дунайдан өтіп, тіпті [[Константинополь]]ге дейін жорықтар жасап отырды. VI ғасырдың аяғына қарай [[СЛАВЯНДАР|славян]] тайпалары Византия жеріне басып кіріп, Фракияда, [[Македония]]да орнығып алды. VII ғасырдың 70-жылдарында Византияның солтүстік-шығысында алғашқы [[СЛАВЯНДАР|Славян]] мемлекеті - Болгария патшалығы құрылды.
Византияға [[СЛАВЯНДАР|славяндардың]] келіп орналасуы феодалдық катынастарға өтуге алып келді. Византия империясының негізгі тұрғындарын ерікті шаруа қауымдары құрады.
55-жол:
Византия империясы кезінде (4 ғасырдың аяғы мен 15 ғасырдың ортасында) өкімет билігі императордың қолында болды да, мұның өзі шіркеу музыкасының өмірлік музыкамен ұқсастығын, байланысын күшейтті: мейрамдарда, салтанатты сарайдағы қабылдауларда ән шырқалып, аспаптық музыка ойналды. Ақсүйектердің күнделік өмірінен орган музыкасы орын алады (7 ғасырда ол Византиядан Батыс Европаға тарайды), аккламациялар (құттықтау әндер), антифон (діни әндер) құттықтау әндер, беташар шығады. Түрлі ұлт музыкасының негізінде (сирия, грек, славян, еврей т.б.) византия гимндерінің (діни әндерінің) мелодиясы туындайды. Византия музыкасы невмалармен (ескілікті нота жазу түрі) жазылды. Шығыс Европа халықтары Византиядан христиан дінін кабылдаумен бірге оның музыкасының принциптерін де ұстанды.
== Дереккөздер ==
<references/>
== Дереккөздер ==
* Балалар энциклопедиясы
<references/>
{{Hist-stub}}▼
{{wikify}}
{{Geo-stub}}▼
{{wikify}}
Line 75 ⟶ 70:
[[Санат:Дүние жүзі тарихы]]
[[Санат:Орта ғасырлар]]
▲{{Hist-stub}}
▲{{Geo-stub}}
{{Link FA|ca}}
| |||