Уикипедия

Атмосфера: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB
5-жол:
сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Казакстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар
Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов. — А.: АРНGroup, 2000. — 328 бет.</ref>
— жердің ауа қабығы. Атмосфераның төменгі шекарасы [[жер]] беті болып табылады. Оның төменгі қабаты [[азот]], [[оттек|оттегі]] мен сирек кездесетін [[көміртек|көміртегінен]], [[аргон|аргоннан]]нан, [[сутек|сутегіден]], [[гелий|гелийден]]ден тағы басқа [[газ|газдардан ]]дардан тұрады. Бұған су [[бу|буы]]ы да араласады. Атмосфера түсінің көк болып келуі газ молекулаларының жарық [[сәуле]] шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да өзгереді. 12 км биіктікке дейінгі атмосфераның төменгі қабатын [[тропосфера]] деп атайды. Тропосферада [[бұлт]], [[жауын-шашын]], [[жел]] және тағы басқа құбылыстар орын алып отырады. [[Тропосфера|Тропосферадан]]дан жоғары 75 км биіктікке дейінгі қабат [[стратосфера]] деп аталады. Бұдан жоғары [[ионосфера]] қабаты орналасады.
</br /></br /></br />
==Атмосфераның құрамы және маңызы==
Атмосфера — Жер шарының ауа қабығы, ол салмақ күшіне байланысты ғаламшармен бірге айналып, қозғалысқа түседі. Жалпы массасы 5-1015 т шамасында болатын атмосфера түрлі газдардан, су тамшылары мен шаң-тозаңнан тұрады. Атмосфераның төменгі бөлігі Жер бетімен шектесіп жатыр. Ал жоғары шекарасы ретінде соңғы ғылыми деректер бойынша 1000 км биіктік алынады, бұдан әрі қарай ауа өте сиреген күйде болады.
39-жол:
 
==Физикалық қасиеттері==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;Атмосфера - бүкіл [[әлем|әлемнің]]нің тіршілік тынысы. Атмосфера ауасының шекарасы болмайды. Ол жер шары халықтарының ортақ байлығы болғандықтан онын сапасы, тазалығы адамзат үшін ешнәрсеге теңгерілмейтін биосфераның құрамдас бөлігі. Оның массасы 5,157-1011 т. тең.
 
==Химиялық құрылымы==
75-жол:
| [[Су буы]] (H<sub>2</sub>O) || Colspan=2 |~0.40% атмосфера үстінде, бет жағында жалпы 1%-4%
|}
</br />
</br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
Жоғары көрсетілген газдардан басқа атмосферада SO<sub>2</sub>, NH<sub>3</sub>, СО, [[озон]], HCl, HF, Hg, I<sub>2</sub>, және [[ азот оксиді (II)|NO]] газдары құрамында бар.
</td>
<td align = "center">[[image:Atmosphere gas proportions.svg|thumb|Құрғақ ауа құрылымы]]
</td></tr></table>
</br></br></br>
 
==Атмосфера қабаттары==
[[image:Atmospher.png|thumb|Атмосфера қабаттары|right]]
===Тропосфера===
&nbsp;&nbsp;'''''Негізгі мәтін:''''' [[Тропосфера]]</br /></br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;Жер бетінен экватор тұсында шамамен 18 км, полюстерде 6 км, ал орта ендіктерде 10— 12 км биіктікке дейін созылатын атмосфераның төменгі қабаты. Ол атмосферадағы барлық су буларын қамтып, өте-мөте мөлдір боп келеді де, жерден шыққан жылудың едәуірін өзіне сіңіреді. Бұл жағдай осы қабаттағы су булары мен бұлттардың болуына байланысты. Сондыңтан тропосфера көбінесе жер беті арқылы қызады. Оған температураның жоғарыдан төмен қарай тез ысуы (шамамен әрбір километр биіктікке +5°) дәлел. Температураның мұндай өзгеруі ауаның вертикалды бағытта араласуына, су буларының қанығуына, бұлттардың түзілуіне, жауын-шашынның жаууына және басқа да ауа райымен байланысты құбылыстарға әкеп соғады да, климат пен ландшафтының вертикальды зоналарын құрайды.<ref>Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.</ref>
 
===Стратосфера===
&nbsp;&nbsp;'''<i>Негізгі мәтін:<i>''' [[Стратосфера]]</br /></br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp; тропосфераның үстінен 80 км-ге дейінгі биіктікте орналасқан атмосфера қабаты. Бұл қабат бүкіл атмосфера салмағының 20%-ын құрайды. Мұнда күннің ультрафиолетті сәулеленуін күшті сіңіретін [[озон]] қабатының болуына байланысты жоғарыдан келетін температураның төмендеуі тоқталады. 30 км биіктік шамасына дейін температура өзгермей 50° шамасында сақталып тұрады, ал одан әрі қарай биіктікте біртіндеп жоғарылай отырып, 60 км биіктікке барғанда тіпті 75°-қа дейін артады. [[Статосфера|Статосферада]]да су буы және бұлт атаулы мүлдем дерлік болмайды. [[1951]] жылы халықаралық келісім бойынша стратосфера деп тек 40 км биіктікке дейінгі қабатты атап, ал 40-тан 80 км-ге дейінгі қабатты [[мезосфера]] (орта қабат) деп атау керектігі келісілді.
 
===Мезосфера===
&nbsp;&nbsp;'''<i>Негізгі мәтін:<i>''' [[Мезосфера]]</br /></br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;Мезосфера (грек. mesos — ортаңғы және sphaіra — шар) — атмосфераның 50 — 80 километр биіктіктегі ортаңғы қабаты. Стратосфера (мезосфера асты) мен [[ионосфера]] (мезосфера үсті) қабаттарының аралығында. Мезосферада жоғарылаған сайын температура төмендей береді: 50 километр биіктікте 70°С шамасында.<ref> Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-175-4</ref><ref> Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. - Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-927-4 </ref>
 
==Дереккөздер==
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
{{stub}}▼
 
[[Санат:Атмосфера]]
 
 
▲{{stub}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Атмосфера» бетінен алынған