Дауыссыз дыбыстар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q38035 (translate me) |
Arystanbek (талқылау | үлесі) ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
||
1-жол:
'''Дауыссыз дыбыстар''' <ref
ISBN 9965-808-78-3</ref>
([http://ru.wikipedia.org/wiki/Согласные Kонсонантйзм]) {{lang-ru|согласные звуки}} — тек салдыр немесе салдыр мен үн қатысы арқылы жасалатын, буын құрай алмайтын дыбыстар. '''Дауыссыз дыбыстарды''' айтқанда көмейде кедергіге ұшырмаған [[фонация]]лық [[ауа]] [[ауыз]] қуысына күшті қарқынмен келеді. [[Ауыз]] тар ашылғандықтан, көмей арқылы келген қарқынды ауа әр түрлі [[артикуляция]]лық мүшелермен соктығысады. Қазіргі қазақ тілінде ''25 дауыссыз'' бар: '''б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п,р, с, т, һ, ф, х, ц, ч, ш, (у),''' Бұлардын ішінде '''һ''' дауыссызы кейбір шығыс сөздерінде, '''в, ф, х, ц, ч''' дауыссыздары негізінен [[орыс тілі]] арқылы кірген халықаралық сөздерде, қалған 19 дауыссыз қазақтың байырғы сөздерінде қолданылады.<ref>
"Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9</ref>
8-жол:
# '''''Қатаң дауыссыздар''''' (глухие согласные) — [[дауыс]] шымылдығы қатыспай, тек салдырдан жасалатын дауыссыз дыбыстар: '''п, к, қ, т, с, ф, х, ц, ч, ш''';
# '''''Ұяң дауыссыздар''''' (звонкие согласные) — [[дауыс]] шымылдығының қатысуымен жасалатын, салдыр мен [[үн]] тең болатын дауыссыздар: '''б,в, г, ғ, д, ж, з''';
# '''''Үнді дауыссыздар''''' (сонорные согласные) — [[дауыс]] шымылдығының қатысуымен жасалатын салдырға қарағанда [[үн]] басым дауыссыздар: '''р, л, м, н, ң'''.
Екі [[ерін]]нің бір-біріне жабыса тиісуі арқылы жасалатын '''м, б, п''' '''''еріндік дауыссыздар''''' (огубленные согласные) деп аталады.
'''Жіңішке дауыссыздар''' ([http://ru.wikipedia.org/wiki/Палатализация мягкие согласные]) — сөз құрамындағы дауыссыз дыбыстардың көрші жінішке дауыстылармен үндесіп жінішкеруі (''сыз — сіз, тұз — түз'').
'''Жуан дауыссыздар''' (твёрдые согласные)— тілдін орта тұсынын қатты тандайға көтерілмеуінен [[тембр]]і (әуені) темен, қатаң айтылатын дауыссыздар.<ref>
'''Дауыссыздардың жуандауы''' {{lang-ru|твёрдость согласных}} — көрші жуан дауысты дыбыстың әсерімен дауыссыздардың жуандап айтылуы. Мысалы: ''ар, он, тар, бар ср. ер, өн, тер, бер.'' Әр уақытта жуан айтылып, [[буын]] талғайтын дауыссыздар: '''қ, ғ'''. Мысалы: ''қар, ғана, сақ, доға''.
'''Дауыссыздардың жіңішкеруі''' {{lang-ru|мягкость согласных}} — тілдің орта шені таңдайдын орта шеніне нық тиіп, сонан соң бірден ашылып кетуі арқылы жасалып, әрдайым жіңішке айтылатын дауыссыздар: '''к, г'''. Орыс сөздерінде кездесетін '''ч, щ''' дыбыстарының да жуан сыңары жоқ, ал қалған дауыссыздар буын ыңғайына қарай жуан, жіңішке болып айтыла береді. Мысалы: қазақ тілінде ''am — em, үн — үн, тор — тер, аз — әз''.
Дауыссыздарды үш үлкен топқа бөледі:
Line 41 ⟶ 40:
* [[Грамматика]]
* [[Дыбыстар]]
== Дереккөздер ==
<references/>
{{Stub}}▼
{{wikify}}
Line 52 ⟶ 51:
[[Санат:Грамматика]]
[[Санат:Фонетика]]
▲{{Stub}}
|