Қырғи қабақ соғысы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Сурет:Cold War Map 1959.svg|thumb|300px|Суық соғыс -1959ж]]

'''«Қырғи қабақ соғысы»''' немесе '''Қырғи Қабақ Соғыс'''— 1945 — 1991 ж. аралығында әлемдегі екі саяси жүйедегі аса ірі мемлекеттер [[КСРО]] мен [[АҚШ]] арасындағы бақталастық саясат. 2-дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін [[Гитлер]]ге қарсы одақ ыдырап, КСРО мен АҚШ басшылары дүние жүзін қайта саяси бөліске салды. КСРО Шығыс және [[Орталық Еуропа]] елдеріне социолистік жүйені енгізді. Ал АҚШ бастаған Батыс Еуропа елдері “коммунистік ағымды” әлемге таратпауға, бұрынғы жүйені сақтап қалуға тырысты. АҚШ пен Батыс Еуропа елдері КСРО мен социолистік жүйеге қарсы тұру үшін [[НАТО]] соғыс блогіне бірікті. Ал КСРО бастаған социолистік елдер [[Варшава шарты]]н құрды. Екі жақ та жанталаса қаруланып, ядролық, химиялық, биологиялық қарулар жасауға кірісті. Екі жүйенің бақталас-тығы қоғамның барлық салаларында (ғылымда, өндірісте, баспасөзде, өнерде, т.б.) жалғасып жатты. ұылым мен техниканың соңғы жаңалықтары соғыс мақсатына бағытталды. Идеологиялық мақсатта әр түрлі радиостанциялар ашылды (“Америка дауысы”, “Азаттық”, т.б.). Екі саяси жүйе арасындағы текетірес нәтижесінде [[Корея]]да, [[Вьетнам]]да, [[Ауғанстан]]да, [[Таяу Шығыс]], [[Латын Америкасы]] және [[Африка]] елдерінде әскери қақтығыстар жиі болып тұрды. Нәтижесінде социолистік жүйе дағдарысқа ұшырап, 1985 ж. Кеңес Одағында басталған қайта құру саясатынан кейін социолистік елдер нарықтық қатынастарға көше бастады. 1991 ж. КСРО-ның тарауымен Қырғи Қабақ Соғыс аяқталды.

Тарих және саясаттануда қолданатын ұғым, [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]ынан кейін бастап [[Кеңес Одағы]]ның ыдырауына дейін созылған [[АҚШ]] басқарған "батыс мемлекеттерінің" және [[КСРО]] басқарған социалистік лагерінің идеологиялық қақтығысы (яғни либерал және коммунистік екі идеологиясының қақтығысы) және сол себептен жүргізілген [[АҚШ]] пен [[КСРО]] арасында қаруландыру бәсекесі.

[[Сурет:Cold War Map 1980 copy.png|thumb|300px|Суық соғыс -1980ж]]

Келесі зерттеушілер М. Бэшлосс және С. Тэлботт «Қырғи қабақ соғысы» кезеңіндегі халықаралық қатынастардағы негізгі проблемалармен тенденцияларды зерттеуге айтарлықтай көңіл бөлді. Бұл зерттеушілер әсіресе бұл соғыстың соңғы кезең деріндегі орын алған оқиғаларға назар аударып, Кеңес одағындағы жаңа басшы М.С. Горбачевтың бейбіт сүйгіштік иницативаларына жоғары баға береді.

Тарихнамалық шолу. Зерттеуші Нарочницкая Е.А. 60-шы жылдардан кейінгі Францияның батыс блоктағы саясатын бастапқы кезде, яғни генерал де Голль кезінде прогрессивті сипатқа ие болғанмен, ол кейіннен агрессивті, антисоциалистік сипат алды деп пайымдады. А.М. Филатов соғыстан кейінгі кезеңнен бастап «Қырғи қабақ соғысы» аяқталғанға дейінгі аралықтағы «Герман мәселесін» және ондағы АҚШ, Франция, Англия мен Кеңес Одағының саясатына назар аударады. Зерттеуші Германияның қосылуы «Қырғи қабақ соғысының» іс жүзінде аяқталғанын білдірді деген пікірде болды.

== ТАРАУ. ЕКІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАҒДАЙ ==

Суық соғыс -1959ж

 

1969 жылы Шарль де Голль отставкаға кеткен соң, Жорж Помпиду жаңа президент болды. Ол Францияның сыртқы саяси курсына айтарлықтай өзгерістер енгізді. Осы жылы Жорж Помпиду АҚШ-пен жаңа қарым-қатынасты бастайтындығын жариялады. Ол АҚШ-тың Батыс әлеміндегі саяси лидерлігін мойындап, осының нәтижесінде американ басшылығын өзінің одақтастары мен серіктестеріне деген үстемдігін жою жетістігіне қол жеткізді .

1974 жылғы НАТО-ның қайраткерлігіндегі коллективті принциптің күшеюі туралы шарттың жаңа Атлантикалық хартияға енуі Француз дипломатиясының үлкен жеңісі болды. Осы кезден бастап Франция өзінің ұлттық мүддесіне зиян келтірмейтін жағдайда НАТО-мен қайта саяси ынтымақтастыққа түсе бастады.

 

== ТАРАУ. ҚЫРҒИ ҚАБАҚ СОҒЫСТЫҢ ШЫРҚАУ БИІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЯҚТАЛУЫ ==

Дегенмен сол қараша айында КСРО мен АҚШ басшылары бейбіт келісімге келіп, дағдарысқа нүкте қойылды. КСРО амалсыз қаншама шығын жасап алып барған зымырандарын Кубадан алып кетуге мәжбүр болды. Ал АҚШ оның өтеміне Түркия, ФРГ және Италиядағы КСРО-ны көздеп қойған зымырандарын шығарды. Осылайша әлем ядролық қақтығыстан аман қалды.

Ол кезде байланыс құралдары жетіліп бітпегенді, сондықтан «сол жерлердегі командирлер өз еріктерімен қару қолдануға бұйрық беруі мүмкін-ау» деген қауіп туды. Дүниежүзілік соғыстан бізді жалғыз ғана зеңбіректің атылуы бөліп тұрды. «Егер сол жерде шүріппені басып жібергенде не болар еді? Қарымта әрекеттерді қиындату үшін Лондонға бомбалар 28 қазан, жексенбі күні таңғы 8-де жауар еді. Алғашқы соққылар әскери нысандарға жасалар еді, сосын іскер және өндірістік орталықтар – қалалардың кезегі келер еді. Қарашаның ортасына қарай Британияны суық пен қараңғылық жайлап тұрар еді, тырысқақтың, сүзектің және іш өтуінің індеттері асқынар еді. Әрине, Аман қалғандарды құтқаруға, бұзылған нәрселерді қалпына келтіруге, өлгендерді жерлеуге талпыныстар жасалар еді. Тонаушылар қылмыс істеген жерінде атылар еді. Радиациялық сәуледен өлушілердің саны 1962 жылдың желтоқсанында өзінің шырқау шегіне жетер еді. Ядролық жарылыстардан, радиациялық жауын-шашыннан және суықтан 18-ден 38 миллионға дейін британдық қырылар еді. 1967 жылға қарай елдегі халық саны 4-8 миллиондай ғана болар еді», дейді Индепендент газетінде өз болжамын жасаған Стивен Бакстер атты зерттеуші.

 

=== 1974-1990 ЖЫЛДАРДАҒЫ «ҚЫРҒИ ҚАБАҚ СОҒЫСЫ» ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ АҚШ-ТЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫ ===

Біздің курстық жұмысымызда қарастырған кезеңді АҚШ әлемдік гегемонияға шешуші қадам жасаған кезең деп айтуға болады. Бұдан кейін шамамен жарты ғасырдай әлем биполярлық тепе-теңдікте өмір сүріп социалистік мемлекеттер мен капиталистік мемлекеттер жүйелері қырғиқабақ соғыс жылдарында өмір сүрді.

 

 

# АҚШ. Қысқаша тарих. – Алматы: “Ғылым”, 1996.