Уикипедия

Бірінші дүниежүзілік соғыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB
ш clean up, replaced: Греция → Грекия (6) using AWB
12-жол:
Антанта Үштік Одаққа жік салу арқылы әлсіретуге тырысты. Оған 1911 жылғы [[Түрік]]–[[Италия]] соғысын пайдаланды, Антанта Италияны қолдады. Ал Германия Түркияға көмек көрсете алмады. Себебі Австрия–Венгрия, Италия және Германия одақтастар еді. Соғыстың нәтижесінде Италия Ливияны билеу құкына ие болды.
[[Сурет:World War I pilot.jpg|thumb|left]]
<p style="text-indent: 25px;"> Екі империалистік блоктардың арасындағы күрес 1912–1913 жылдары Балқан соғыстарында жалғасып ақырында бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуын тездетті. [[Бірінші Балқан соғысы]] (9.Х.1912—30.V.1913) Балқан одағы мен Түркия арасында болды. Балқан одағының құрамына [[Болгария]], [[Сербия]], ГрецияГрекия және Черногория кірді. Оның құрылуына Ресей мен Антанта белсене қатысты. Осы Одақ арқылы олар Германияның Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Еуропадағы ықпалын әлсіретуге тырысты. Алайда, бұл бағытта Англия екіұшты саясат жүргізді. Ол бұл ауданда Германияны әлсіреткісі келгенімен, Ресейдің ықпалының өсуін қаламады да, Түркиядан біржола қол үзгісі келмеді және Ресейдің бұғаздарды пайдалану ниетіне онша қолдау жасамады. Ірі мемлекеттерден қолдау таппаған Түркия жеңілді. Лондон бітімі бойынша Түркия [[Стамбул]] мен Шығыс Франциядағы шағын жерден басқа барлық еуропалық аймағынан айырылды. Германия тағы да батылсыздық көрсетті. Соғыстан Балкан одағы нығайып шықты. Болгарияның шоқтығы биіктеді. Балкан түбегінде Антанта бағыты күшейді.
<p style="text-indent: 25px;"> Әйтсе дс Балкан одағының мемлекеттері өз жеңістерінің нәтижелерін бөлісе алмады. Оны Герман-Австрия топтары пайдаланып, болгар-серб одағын кұлатудын бар амалын істеді. Олар Болгарияны қолдады. Ал Сербия мея ГрецияГрекия оған қарсы жасырын келісімге келді. Екінші Балкан соғысына әкеп соқты (29.VI—10.VIII.1913). Онда ГрецияГрекия, Сербия және Черногория Болгарияға қарсы соғысты. Оларға Румыния мен Түркия қосылды. Соғыс Болгарияның женілуімен аяқталды.
<p style="text-indent: 25px;"> Бухарест бітімі бойынша Болгария [[Румыния]]ға Оңтүстік [[Македония]] және Батыс [[Фракея]]ның бір бөлігін, Сербияға Солтүстік Македонияны тұтас дерлік берді.
Балкан соғыстары жалықтарға қайғы-қасірет әкелді. Онда [[Черногория]] 11,9 мың, ГрецияГрекия 68 мың, Сербия 71 мың, Болгария 156 мың, Түркия 156 мың адамынан айырылды.
[[Сурет:Homecoming troops World War I.jpg|thumb|right]]
Бұл соғыстың қорытындысында герман дипломатиясы жетістіктерге жетті. Балкан Одағы жойылды. Болгария Антанта ықпалынан кетті. Оның есесіне Румыния Австрия ықпалынан кетіп, Ресеймен жақындасты. Сөйтіп, Балкан түбегіндегі бірінші топ – Сербия, Черногория, [[ГрецияГрекия]] және Румыния Антантадан қолдау тапты, екінші топ Болгария мен Түркия Германиямен бірікті.
<p style="text-indent: 25px;"> Төніп келе жатқан соғысты АҚШ өзінің экономикалық және саяси бағытын нығайтуға пайдалануға тырысты. Олардың өкілі полковник Хауз екі блокты бір-бірінс айдап салудың бар амалын жасады. Алдымен ол АҚШ (бейтараптық сақтайды деп жариялады, ал соғыс бола қалған жағдайда Англия Ресей үшін соғысқа кіріспеуі мүмкін деген болжам жасады. Мұндай тұжырымдар Герман империалистерінің үмітін арттырып, оларды соғысқа итсрмеледі.
<p style="text-indent: 25px;"> Осы жагдайда 23 маусымда Сараевода австрия тағының мұрагері принц Франц Фердинанд өлтірілді. Венада қатты абыржушылық байқалды. Австрия үкіметі бір айға жуық үн-түнсіз жатып алды. Тек қана Германияның желпінтуінен ғана шілде айында Сербияға қарсы үзілді-кесілді талап қойылды. Ол қойылған он шарттың тоғызын қабылдайтынын мәлімдеді. Тек тергеу ісін жүргізу үшін австриялықтарды өз жерлеріне жіберуге қарсы болды да, барлық даулы мәселелердің төрелігін Гааглық трибунал шешсін деп сауал салды.
23-жол:
<p style="text-indent: 25px;"> Бірінші дүниежүзілік согыстың басталуына Германия мен Англия арасындағы антогонизм шешуші роль атқарды. Осы басты қайшылықпен қатар Германия мен Францияның [[Эльзас]] және [[Лотарингия]] үшін, Германия мен Ресейдің [[Константинополь]] және бұғаздар үшін, Ресей мен Түркияның [[Армения]] және Константинополь үшін, Австрия мен Ресейдің Балкан үшін, Австрия мен [[Италия]]ның [[Албания]] үшін талас-тартыстары себеп болды.
[[Сурет:Saranda (World War I).jpg|thumb|right]]
Бірінші дүниежүзілік соғыс сипаты жағынан әділетсіз, жаулаушылық, империалистік соғыс болды. Мемлекеттер жаулау-шылық саясат жүргізді. Соғыс ірі мемлекеттердің империалистік катынастарынан туды. Олар отарлар мен ұсақ елдерді қайта бөлісу үшін ұрыс дала ұрыс даласына шықты. Бұл соғыста екі қақтығыс алдыңғы шепте тұрды. Бірі Англия мен Германия, екіншісі Герман мен Ресей арасында болды. Осы үш ірі мемлекет бірінші дүниежүзілік соғысты бастаушылар болды. Ал қалғандары олардың одақтастары еді. Соғыс шеңберіне біртіндеп құрамында бір жарым миллиардтан астам халық бар 38 мемлекет кірді. Төрттік одаққа Германия, Германия отарларымен, Австрия-Венгрия, Түркия мен Болгария кірді. Ал Антантаға — [[Англия]], [[Ресей]], [[Франция]], [[Бельгия]], [[АҚШ]], [[Португалия]], (бәрінің де отарлары бар) [[Сербия]], [[Жапония]], [[Румыния]], [[ГрецияГрекия]], [[Черногория]] және басқа елдер енді. Империалистік соғысқа байланысты армия қатарына 77 миллион адам шақырылды. Оның ішінде [[Германия]] – 13,2 миллион, [[Австрия-Венгрия]] – 9 миллион, [[Түркия]] – 1,8 миллион, [[Болгария]] – 1 миллион, [[Ресей]] – 19 миллион, [[Англия]] – 9,4 миллион, [[Франция]] – 8,1 миллион, [[Италия]] – 5,6 миллион, [[АҚШ]] – 3,9 миллион, [[Румыния]] – 1 миллион және тағы басқалар.s<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
ISBN 9965-32-491-3</ref><ref>Қазақстанның қазіргі заман тарихы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған окулық. 2-басылымы, өңделген. Жалпы редакциясын басқарған тарих ғылымының докторы, профессор Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-933-9</ref></p>
== Дереккөздер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Бірінші_дүниежүзілік_соғыс» бетінен алынған