Ұлы Моғолдар патшалығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш →‎Дереккөздер: clean up, replaced: Пайдаланған Әдебиет → Дереккөздер using AWB
ш clean up, replaced: Индия → Үндістан (3) using AWB
73-жол:
Ұлы моғолдар империясының құрамына кірген жерлер — субтарға (провинцияларға) бөлінді. [[Субтар]]дың билеушілері [[сұлтан]]ның вассалдары болып есептелді. Бабыр ұрпақтары ислам дінінің үстемдігін қалыптастыруға күш салып, басқаруды орталықтандыру және үнді раджалары мен көпестерін өз жағына тарту жолымен мемлекетін күшейтуге тырысты. Бағындырылған князьдіктер мен патшалықтар сұлтан қазынасына көптеген алым-салықтар (жан басы салығы — джизья, жерден түскен өнімнен заттай салық, қолөнершілерден, саудадан түскен пайдаға салынатын ақшалай салықтар мен төлемдер, т.б.) төлеп отырды. 16 — 17 ғ-ларда Ұ. М. и. Үндістанның қайта гүлденуіне қолайлы жағдай туғызды. Сауда өркендеп, қалалар гүлденді.
==Архитектура==
Үнді архитектурасына Орт. Азиядан енген мұсылман сәулет өнері үлкен әсер етті. Тәж-Махал сияқты ғажайып сәулет ескерткіштері салынды. Дегенмен, 17 ғ-да Үндістанға еур. сауда капиталының ене бастауы ([[португалдар]], [[француздар]],[[ағылшындар]] мен [[голландықтар]]дың [[Ост-ИндияҮндістан компаниясы]]) ішкі және сыртқы сауданың өсуіне әсер етті, сондай-ақ жат жерліктердің Үндістанды экон. жағынан отарлай бастауына жол ашты. Жергілікті халықтың жағдайы нашарлап, өсімқорлық күшейді. Өсімқорлар шаруаларға жоғары пайызға қарыз ақша беріп, кіріптарлыққа түсірді.
Тұрмыстың нашарлауы жергілікті халықтың наразылығын күшейтті. Жеке аймақтарда Ұлы Моғолдар үстемдігі мен жергілікті шонжарларға қарсы халық көтерілістері басталды.
==Тарих==
17 — 18 ғ-лардағы мұндай көтерілістердің ең ірілері сикх сектасы жетекшілік рөл атқарған [[Пенджаб]]тағы қала кедейлері мен шаруалардың көтерілісі, Аграның оңт.-батысындағы қолөнершілердің ең кедей топтары мен “кесепатшылар” кастасының өкілдерін біріктірген джаттар мен сатнами сектасының көтерілістері, сондай-ақ Шиваджидің басшылығымен болған моратхилер көтерілісі (17 ғ-дың 2-жартысы) болды. Моратхилер өз мемлекетін құрып, Шиваджиді мемлекет басшысы етіп тағайындады. Бірақ Шиваджи қайтыс болғаннан кейін Аурангзеб шаї моратхилердің мемлекетіне күйрете соққы берді. Биджапур, Голконда мемлекеттерін басып алып, іс жүзінде бүкіл Үндістанның билеушісіне айналды. Алайда көтеріліске шыққан халықтар мен бүлік жасаушы вассалдарға қарсы жүргізілген үздіксіз соғыстар Ұ. М. и-н әлсірете бастады. 1739 ж. Ираннан [[Надир-шах]] Афшар баса көктеп кіріп, Делиді алды. Ол қаланы тонап, сұлтан қазынасында сақтаулы тұрған орасан мол байлықты өзімен бірге алып кетті. 1747 ж. Ауғанстан билеушісі Ахмад шаї Дуррани Ұ. М. и-на қарсы жорық жасап, Пенджабты тартып алды. 1720 — 40 жылдар аралығында Ұлы Моғолдар Рохилкхандтағы, Бенгалия мен Декандағы биліктерінен айрылды. Моғол державасының әлсіреуін моратхи билеушілері пайдаланып кетті. Олар моғолдар билеген аудандардан алым-салық алып отыруға рұқсат беретін жарлыққа ие болды. Баладжи Баджи Рао (1740 — 61) пешва тұсында моратхилер Делиді басып алып, Пенджабқа шабуыл жасады. Пенджабты алу моратхилерді Ахмад шаї Дурранимен қақтығысқа түсірді. Ауғандармен соғыста моратхилер талқандалып, бірнеше дербес князьдіктерге бөлініп кетті. Ұ. М. и-ндағы тақ үшін үздіксіз соғыстар ағылшын және француз Ост-ИндияҮндістан компанияларына Үндістанды жаулап алуға қолайлы жағдай туғызды. Әли Жауїар шаї Аламның (1759 — 1806) кезінде ағылшындар Делиді басып алғаннан кейін (1803) Ұ. М. и. Ост-ИндияҮндістан компаниясына тәуелді болып қалды.
 
== Ciлтемелер : ==