Ашина: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 13 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q686722 (translate me)
ш clean up, replaced: монғол → Моңғол using AWB
1-жол:
[[Сурет:Edict on Maximum Prices Diocletian piece in Berlin.jpg|thumb|Ашина]]'''Ашина''' ({{lang-yen|Ačïnu}}; басқа атаулары: ''ашина'', ''асена'', ''асен'', ''осень'')  — түріктердің көне атауы.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> Ежелгі монғолМоңғол тіліндегі “шоночино”, яғни [[қасқыр]] деген сөзге қытайша құрметтілік сипатын білдіретін “а” дыбысы қосылып жасалған термин делінеді. Демек, ашина сөзі қасиетті бөрі мәнін береді. Бұл олардың өз тектерін қасқыр қаншығы асыраған ханзада ұрпағына телитін аңызға байланыстыруға негіз болған. [[Қытай]] деректері бойынша, “бес жүз үйлі Ашина” тайпасы Солтүстік [[Қытай|Қытайдағы]]дағы Шэньси аймағының батыс бөлігін мекендеген. Бұл жерді 4 ғасырда ғұндар мен сәнбилер жаулап алды. Ашиналар сол кезде ғұн әмірі Муганьнің қол астында болған. 439 жылы тобастар ғұндарды жеңіп, олардың иелігін Вэй патшалығына қосқаннан кейін бес жүз үйлі Ашиналар [[Жужандар|жужандарғажужандар]]ға қашып барып, Алтай тауларының Оңтүстік бетін қоныстанған, сөйтіп жужандарға темір өндіре бастайды. Осы темір өндірісінің арқасында олар жауынгер қауымға айналып, “найзаның ұшы, қылыштың жүзімен” 545 жылы алғашқы Түрік қағандығын құрды. Бұл қағандықты Ашиналар мұрагерлік жолымен аймақ-аймаққа бөліп басқарды. Ашина қағандарын қытайлықтар “ту-кю” деп атады. Бұл “түркіт”, яғни “т” көптік жалғауы жалғанған “түрік” деген сөз екені дәлелденген. Жалпы бұл кезеңдегі түркі жұртын қытай деректері ғұндардың ұрпағы деп көрсетеді. Олар біртұтас әскери қауым сипатында болды. Ашиналар басқарған [[Түрік Қағандығы|Түрік қағандығы]] (түркіттер) бірте-бірте ұлы патшалыққа айналып, 658 жылға дейін, яғни жүз жылдан астам уақыт өмір сүрді. Түрік қағандығы кезіндегі батыс және шығыс бөліктегі түрік қауымына билік жүргізушілердің аты-жөні түгелдей Ашина аталады. Олардың арасында қытайдың Суй, Таң патшалықтарына барып бағынғандары ғана өздерінің аттарын өзгертуге мәжбүр болған. Батыс түрік қағандығы ыдырағаннан кейін Солтүстік Кавказдың шығыс бөлігінде және Еділ бойында билік құрған хазарлардың билеуші тобы да Ашина атауын пайдаланды. Түркілер байрағында бөрі бейнесі болды. “Бөрілі байрақ” түркі жұртында біздің уақытымызға дейін ата-баба рухы секілді желеп-жебеуші күш ретінде танылып, қасиеттеліп келді. Мұны Сүйінбайдың:
<poem>“Бөрілі байрақ астында,
Бөгеліп көрген жан емен.
11-жол:
Бөрілі менің байрағым.
Бөрілі байрақ көтерсе,
Қозып кетер қайдағым” деген жыр жолдары анық дәлелдейді.<ref>Бичурин Н.Я., Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена, М.-Л., 1950, т. 1, 2; Миньцзу сідянь, Шанхай, 1987; Гумилев Л.Н., Древние тюрки, М., 1993. </ref><ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref></poem>
Көне түріктерді моңғол тектес этностар ''čïnuw-a > čïnu > čоn > чоно'' (бөрі, қасқыр) деп атаған. Ačï+de — оның көптік топтамалау мағынаны білдіретін тұлғасы (бөрілер, қасқырлар деген мәнде). Қытайлықтардың моңғол тектестерден үйреніп атағаны осы — Ačïnu, Ačïde болса керек. Бұл атаулар түрік бітіктастар мен ескерткіштерінде және де ешбір көне түрік мәтіндерінде кездеспейді.
[[Сурет: Батыс Түрік Қағанаты.png|thumb|450px|Батыс Түрік Қағанаты]]
Ал мұны [[Ю.А.Зуев]], [[Қ.Сартқожа]] және т.б. ғалымдар хотан-сақ тілінде аssejna- «көк», ашидэ — орта парсы тілінде azdahak-"айдаһар" деген мағына білдіреді, сол сөздерден туындаған деп зороастризмге теліп қарастырады.
 
29-жол:
* [[Асен әулеті]]
==Дереккөздер==
<references/>
 
[[Санат: Түркілер]]
{{wikify}}
 
[[Санат: Түркілер]]
[[Санат:Қазақстан тарихы]]
 
 
{{Hist-stub}}
{{wikify}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Ашина» бетінен алынған