Қарақытай мемлекеті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Erassyl9898 (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: монғол → моңғол using AWB |
||
1-жол:
{{Қазақстан тарихы}}
'''Қарақытайлар мемлекеті''' ([[1128]]-[[1213]]). Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде [[
[[1125]] ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлегі [[чжурчжендер
▲'''Қарақытайлар мемлекеті''' ([[1128]]-[[1213]]). Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде [[монғол тілді тайпалар]] ретінде аталады. Олар Қытайдың солтүстік жағында [[Маньчжурия]] мен [[Уссури]] өлкесінің территориясын мекендеген. [[924]] ж. Алтайдан бастап, Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан мемлекетінің ('''Ляо империясы''') қол астына өтеді.
[[1128]] ж. Қарахандар әулетінен шыққан [[Баласағұн
▲[[1125]] ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлегі [[чжурчжендер|чжурчжендерге]] бағынады, ал қалғандары [[Елюй-Даши]] басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды. Олар [[енисей қырғыздары|енисей қырғыздарының]] жерін басып өтіп, [[Еміл өзені|Еміл өзенінің]] бойына жетеді. Сол жерге аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді.
▲[[1128]] ж. Қарахандар әулетінен шыққан [[Баласағұн|Баласағұнды]] иемденуші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік Қазақстан, [[Мәуереннахр]] мен [[Шығыс Түркістан]] қарақытай мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін қарақытайлар өз вассалына айналдырады.
[[Сурет:Қазақстан және Орта Азия(1213 жылға дейін).PNG|thumb]]
Қарақытай мемлекетінің басшысы Гүрхан деп аталады. Оның ордасы - Шу озенінің алқабында болатын. Баласағұн орталық болып қала берді. Әскерде тәртіп қатал болған. Ел ішінде аула басынан салық жинай жүйесі енгізіледі - әр үйден бір динардан салық алып отырады. Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып кетеді деп қауіптенді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады.
Бірінші гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы - Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан, мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды. 1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар, мұсылмандық қозғалыстар орталыпына айналады. Жетісудағы осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері келгенше созылды.
[[Санат:Қазақстан тарихы]]
{{Link GA|pl}}
| |||