|
Қаңқаны құраушы сүйектер тобы, құрылысына қарай: сүйектік бөліктен, pars osseae, және шеміршектік бөліктен, pars cartilagines тұрады. Сүйектердің шеміршектік бөлігіне: буын бетінің шеміршектері, cartilagines articulares, үзын түтік тәрізді суйектердің эпифиздік ұшындағы шеміршектерден, cartilagines epiphysales, және қабырғалардың шеміршектерінен, cartilagines costales, тұрады. Сүйектердің сыртқы беті өте жұқа қан тамырларға және нервтерге бай сүйек тканді қабықшадан, periosteum тұрады.
== Сүйектік тканді қабықшасы ==
Сүйектік тканді қабықшасының терең қабаты орналасуына қарай, сыртқы беті дәнекер ткандардан, терең қабатты остеогендік қабаттан тұрады. Сыртқы талшықты дәнекер тканді қабаты, сүйектік ткандермен тығыз байланысып қоймай, қан тамырлар мен нервтерге өте бай қабат болып саналады. Бұл қабықшаның қан тамырлары сүйектің терең қабатына қарай сүйектік өзекшелер, canalis nutricius, арқылы өтіп, сүйектің кемікті бөлігімен өзара тығыз байланысқан.
Сүйек қабықшасының остеогендік қабаты сүйек ткандерін құраушы остебласт клеткаларынан тұрады.
== Сүйектік қабықша==
Сүйектік қабықша, periosteum, сүйектің сыртқы бетін жауып, сүйектік ткандарды қоректендіру қызметін атқарып қоймай, сүйектің бетінде беткей орналасқан: өсінділерді, processus, қырқаларды, cristae, бұдырларды, tuberi, ойыстарды, fossae, шұңқыршаларды, foveae, т.б, жауып орналасады. Түтік тәрізді сүйектің қуысқа қараған беті жұқалау келігі, сүйек іштік қабықшамен көмкерілген.
Сүйектер, сыртқы пішініне қарай: үзын, ossa longi, қысқа, ossa brevia, және жалпак, сүйектергe, ossa plana, бөлінеді. Сонымен қатар, сыртқы пішіні өзгеше сүйектер, ossa inangulareae, мен қатар терең қабаты ауамен толықтырылған немесе пневматикалық сүйектерде, ossa pneumatica, кездеседі. Үзын немесе түтік тәрізді сүйектерге: тоқпан жілік, кәрі жілік, шынтақ жілік, алақан және саусақтыңсүйектері, ортанжілік, асықты жілік сүйегі және оның шыбығы жане табан, башпайдың сүйектері жатады. Түтік тәрізді немесе ұзын сүйектердің орталық бөлігі диафиз, diaphysis, және проксимальді, дистальді үштары немесе эпифиздері. epiphysisproximalis et distais, ажыратылады. Ұзын сүйектердің проксимальді ұшын эпифиздік ұшы, epipliysisproximalisдеп, ол қаңқаға жакын бөлігі, дистальді эпифиз epiphysis distais деп, ал біліктік қаңқадан алшақ орналасқан ұшын айтамыз. Бұл сүйектердің диасфизі мен эпифизі аралығында орналасқан бөлігін метафиз, metaphysis, деп аталынады.
== Ұзын сүйектер ==
Ұзын сүйектерінің аралығындағы бөліктері балалар мен жасөспірімдерде эпифиз аралық шеміршектер, cartilago epiphysialis, арқылы бітіскен.
Эпифизаралық шеміршектің негізгі қызметі, үзын сүйектердің бойлай өсуін қамтамасыз етеді. Даму сатысының кейінгі кезеңдерінде эпифиз аралық шеміршектер сүйектік ткандерге ұласуына байланысты, тек қана эпифиз ара- лық сызықшаны, linea epiphysialis, құрайды. Ересек адамдарда бұл сызықшалар сүйектік тканға айналуына байланысты мүлде байқалмайды.
Түтіктәрізді үзын сүйектерді кесіп байқайтын болсақ, сыртында орналасқан тығыз затынан, substantia compacta, және терең қабаты кемікті затынан, substantia spongiosa, тұрады. Сүйектердің мүндай кемікті белігі эпифиз ма- йының қуысынан, cavitas medullaris, түрады.
Қысқа сүйсктердің сыртқы беті кемікті бөліктің табақшаларын жауып орналасқан, өте жұқа келген тығыз затынан, substantia compacta,
тіс тәрізді өсіндісімен беттесіп, буын тістік буындық шұңқыршасы, fovea zentis, орналасқан Артқы доғасының, arcus posterior, сыртқы fari доғалдау келген, мұнда арқа есіндісі нашар дамып, жетілмегендіктен, артқы төмпешігі, tuberculumposterior, айқын байқалады.Бүйір бөліктері, massa lateralis, ол алдыңғы,
доғаларына қарағанда қомақтылау болып келген. Мұнда:
а) жоғарғы буын өсіндісі, бас сүйектің салағының әсерінен жалпайып, ауыз омыртқаның жоғарғы буындық бетін, facies articularis superior, құрайды.
Қызметі: шүйде сүйегінің айдаршығы мен өзара беттесіп, шүйде ауыз омыртқалық буынды, art.atlantooccipitalis, құрайды.
ә) төменгі буын өсіндісі, жоғарғы буын есіндісіне қарағанда аздап болса да сақталған, буын беттері жалпақтау болып, алға төмен қарап орналасқан.
б) бұл омыртқаның қабырғалық және көлденең өсіндісі өзара бірігіп, көдденең өсіндінің тесігін де , foramen processus transversus, құрайды.
II мойын омыртқа, біліктік немесе тіректік омыртқа, axisseu epistropheus, деп аталады. Бұл омыртқа бірінші мойын омыртқаға қарағанда, өзгешелеу болып келумен қатар, негізгі омыртқаларға ұқсастау болып келген.
== Негізгі ерекшеліктері ==
Денесінің жоғарғы бетінде тіс тәрізді немесе тісі, dens, орналасқан. Тістің алдыңғы бетінде ауыз омыртқаның тістік шүйде қыршасы мен беттесіп, буын құрайтын буын беті, fasies articularis anterior, артқы бетінде ауыз омырт- қаның көлденең байламымен бет тесіп, буын құрайтын артқы буын беті, fasies articularis posterior, орналасқан.Тістәрізді өсіндінің де қызметі: 1 мойын омыртқа мен және бассүйекпен буындасып, вертикальді біліктің бойында бастың оң немесе солға қарай бұрылып қозғалуын қамтамасыз ету.
== Кеуде омыртқалары ==
Кеуде омыртқалары, vertebrae thoracicae Жалпы саны 12 (Тһ,- Тһ 12). Мойын омыртқаларына қарағанда үлкендеу, беломыртқаларына қарағанда кішілеу келген. Кеуде омыртқаларға түсетін салмақтың көлеміне байланысты, төменгі кеуде омыртқаларының денелері бел омыртқаға жақындаған сайын көлемділеу болып келген. Кеуде омыртқаларының ерекшеліктері:
1) Денесінің бүйір бетінің төменгі және жоғарғы жиегінде қабырғаның басымен беттесіп, буын құрайтын жартылай немесе толық қабырғалық шұңқыршалары, fovea costalis, орналасқан. Толық шұңқыршалар 1-кеуде омыртқаның бүйір бетінің жоғарғы жиегінде және 11,12- кеуде омыртқаның бүйір бетінің орталық бөлігінде орналасқан. Негізгі қызметі: 1,11,12- жұп қабырғалардың буын басы мен беттесіп, қабырға омыртқа буынын, articulatio costovertebralis, құрауы. Қалған кеуде омыртқалардың 1-9 (Thj-Tlij) бүйір беттерінде жартылай жоғарғы және төменгі қабырғалық шүңқыршалар, fovea costalis superios et inferior, орналасса, 10 (Th ,) кеуде омыртқаның жоғарғы жиегінде, тек қана жоғарғы жартылай қабырғалық шұңқырша орналасқан. Бұл шұңқырша, 9-кеуде омыртқаның төменгі шұңқыршасымен өзара беттесіп, 10-жүн қабырғанын, қабырға омыртқасының буынын құрайды.Омыртқа доғалары денесімен бірігіп, дөңгелек келген омыртқалық тесігін құрайды. Бұл тесік, мойын омыртқаларының тесігіне қарағанда кішілеу келген.Колденең, өсінділер processus transversus, мойын омыртқалар мен бел омыртқаларыны да көлденең өсіддісіне қарағанда көлемділеу болып, бүйір қапталда жәде артқа қарай бағытталған. Кеуделік омыртқалардың көлдедең өсіндісінің ұштарында қабырғалардың төмпейшегінде буын бетімен беттесіп, бүтін күрайтың, көлденең өсіндісінің қабырғалық иін шұңқыршалары, fovea costalis transversus, орналасқан.[1]
== Пайдаланған әдебиет ==
1.Адам қанқасының анатомиясы
[[Қатысушы:Әбдіхалық Нарғыз|Әбдіхалық Нарғыз]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіхалық Нарғыз|талқ]]) 22:50, 2014 ж. сәуірдің 20 (ALMT)
|
