Үйкеліс күші: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
||
5-жол:
<br>
[[Сурет:Free Body Diagram.png|right|thumb|Дөңдегі блок және сәйкес төмендегі блок '''еркін дене диаграмасы'''.]]
Ал дене қозғалып бара жатқанда [[
F<sub>сырғанау</sub>=kN
мұндағы, N - тіректің денеге әсер ететін реакция күші ; k - үйкеліс коэффиценті. Дененің жылдамдығы артқан сайын сырғанау үйкелісі азая түседі. Үйкелістің пайдалы әрі зиянды жақтары бар. Машиналардың көптеген бөлшектері бірімен бірі әсерлескенде олардың арасындағы үйкеліс зиянды болып шығады. Оны азайту мақсатында бөлшектерді майлайды. Кей кездері үйкеліс коэффициентін азайту мақсатында, сырғанау үйкелісін подшибниктерде қолданып , тербеліс үйкелісімен алмастырады.
== Үйкеліс күшінің шеткі шамасы==
'''Үйкеліс күшінің шеткі шамасы'''. [[Үйкеліс коэффициенті]] мен (ƒ<sub>0</sub>) [[нормаль]] [[қысым
F<sub>шет</sub> = ƒ<sub>0</sub>*N<ref>Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
==Сырғанау үйкеліс күші==
Сырғанау үйкеліс күші - тіреу беті реакциясының жанама құраушысы беттерінің жанасу нүктелерімен сырғанау мүмкіндігіне қарсы бағытталған шама.
26-жол:
Тәжірибелер бір [[дене]] екінші дененің бетімен қозғалған кезде козғалыс жылдамдығына қарама-қарсы бағытталған және дененің қозғалысына кедергі жасайтын күш пайда болатынын кәрсетеді.Бір [[дене]] екінші дененің бетімен қозғалған кезде пайда болатын күш үйкеліс күші деп аталады. F<sub>үйк</sub> әрпімен белгіленеді.<br />
Жанасатын денелердің бір-біріне қатысты козғалысына карай үйкеліс сырғанау үйкелісі, домалау үйкеліс және тыныштық үйкелісі болып бөлінеді. Бір [[дене]] екінші дененің бетімен сырғанаған жағдайда (мысалы, шаңғының [[қар]] үстімен сырғанауы) сырғанау үйкелісі туралы айтылады , донғалақтардың айналуы жағдайында домалау үйкеліс күші пайда болады . Егер денелер бір-біріне қатысты тыныштық қалпын сақтаса (мысалы, [[тас]] [[тау]] беткейінде жатыр), тыныштық үйкелісі туралы айтылады.
Үйкелістің пайда болу себептерінің біріне жанасатын беттердің кедір-бұдыр болуы жатады. Соның салдарынан сансыз төмпешіктер бір-біріне ілінісіп, дененің сырғанауына (мүмкін болатын орын ауыстыруына) кедергі туғызады. Үйкелісті азайту үшін үйкелетін беттерді өңдейді. Алайда жанасатын беттер өте мұқият өңделген жағдайда олардың [[
Үйкелісті азайтудың мүмкін жолдарының бірі - үйкелетін беттерді майлау. Май қабаты үйкелетін денелер беттерінің арасын ажыратады да, олардың бір-біріне жанасуына кедергі жасайды.<br />
Үйкелісті материалдардың тиісті түрін таңдау аркылы реттеуге болады. Мысалы, резеңкенің топырақ, асфальт, ағаш беттерімен ілінісуі ағаштың ағаш бетімен немесе металдың металл бетімен ілінісуіне карағанда күштірек. Сондыктан үйкелісті арттыру үшін кейбір тетік-бөлшектерді резеңкеден немесе негізі резеңке болып табылатын материалдардан жасайды. Жанасатын беттерді көбірек немесе азырақ күшпен қысу арқылы да үйкеліске әсер етуге болады. Үстел бетін алақандарыңмен жаймен, сонан соң қаттырақ басып жүргізіп кәріңдер. Өздерің де бұл кезде козғалысқа әрекет ететін кедергідегі айырмашылықты сезесіңдер.
Сонымен үйкеліс жанасатын беттердің қандай материалдан жасалғандығына, олардың өңделу сапасына және бір беттің екінші бір бетке түсіретін қысым күшіне тәуелді болады екен.
Үйкеліс көпте, аз да болуы мүмкін, яғни оны сандық жағынан сипаттауға болады. Бұл үшін [[
Сондықтан динамометрдің кәрсететін тарту күші үйкеліс күшінің модулін анықтайды. Біреудің үстіне әр түрлі жүк қоя отырып, оның тақтай бетіне түсіретін күшін өзгертуге болады. Бұл кезде үйкеліс күші де өзгереді.
Дененің өзі жанасып тұрған бетке тік бағытта түсіретін
39-жол:
мұндағы F<sub>үйк</sub> - үйкеліс күші, ал үйкеліс коэффициенті деп аталатын шама. [[Үйкеліс коэффициенті]] жанасатын беттердің күйіне және үйкелетін материалдар тегіне байланысты болады.
Әр түрлі материалдар жұбы үшін сырғанау [[
==Дереккөздер==
<references/>
{{stub}}▼
{{wikify}}
49-жол:
[[Санат:Күш]]
[[Санат:Физикалық құбылыстар]]
▲{{stub}}
| |||