|
[[Сурет:Chernobyl, fourth reactor bloc.JPG|thumb| alt=A.|]]
'''Экологиялық дағдарыс''' – [[қоғам]] мен [[табиғат]] арасындағы қатынастарда қарама-қайшылықтың [[күрт]] шиеленісуі. [[Қоршаған]] ортаны [[қорғау]] және [[дамыту]] жөніндегі [[халықаралық]] [[конференция|конференциялар]]лар ([[Стокгольм]], 1972, [[Рио-де-Женайро]], 1992) Экологиялық дағдарысты қазіргі заманның ғалами мәселелерінің бірі деп ресми түрде таныған. [[Экология]]лық дағдарыс 20 ғасырдың 2-жартысынан бастап күшейе түскен шектен тыс антропогендік ықпалдың салдарынан жаратылыста табиғи үдерістердің бұзылуынан (ғылыми-технология революцияның болжап білуге болмайтын зардаптары, [[энергия|энергияны]]ны тұтынудың көбейе түсуі, қазба отынды жағу, [[демография]]лық дүмпу, қарулы қақтығыстар) пайда болды.
[[Экологиялық дағдарыстан]] [[экология]] апатты ажырата білу керек: дағдарыс [[адам|адамның]]ның белсенді әрекетінен болатын қайтымды [[күй]], [[апат]] – қайтымсыз құбылыс, [[адам]] мәжбүрлі түрде енжар, зардап шегуші тарап (мысалы, ұзаққа созылған қуаңшылық, малдың жаппай қырылуы). Қоршаған ортаның ластануы адамның, әсіресе өндірістің әсері нәтижесінде түрлі нысандарда көрініс табады. Олар: [[контоматация]] (ортаның инертті [[материалдар]]ға қанығуы), уыттану (хим. активті субстанциялармен қанығу, радиациямен ластану, ұзақ жасайтын радионуклидтермен ластану), электро-магниттік [[детериорация]], деструкция (табиғи құрылымдардың бұзылуы), [[пейоризация]] ([[ландшафт]] әсемдігінің бұзылуы), т.б. Бұл нысандар көбінесе кешенді түрде әрекет етіп, табиғи үдерістерді қатерлі түрде бұзады, сөйтіп, сайып келгенде, [[биосфера|биосфераның]]ның түгел азып, өркениеттің опат болуына апарып соқтырады. Қазіргі жағдайда ғалами қауіпті үш үрдіс байқалып отыр. Олар: [[атмосфера]] құрамының өзгеруі; осының салдарынан “парникті әсердің” күшеюі және климаттың жыли бастауы, мұның өзі мұздың еріп, мұхит деңгейінің апатты түрде көтерілуіне апарып соқтыруы мүмкін; жер төңірегінің ғарыштық аппараттардың қалдықтарымен ластануы. Бұдан басқа қосалқы ғалами ауқымдағы төрт үрдіс те қатерлі. Олар: әлемдік мұхиттың [[мұнай]] қабыршағымен ластануы, мұның өзі [[гидросфера]] мен [[атмосфера]] арасындағы [[энергия]] алмасу мен масса алмасуды бұзады; жануарлар дүниесі мен өсімдіктер дүниесінің түрлік құрамының және олардың зәузаттық қорының қысқаруы; Жер бетіндегі тіршілікті Күннің қатал ультракүлгін сәулесінен қорғайтын озон қабаттың қысқаруы; оттектің басты “фабрикасы” [[орман|орманды]]ды шабу, кесу (дамушы трофикалық елдерде) салдарынан да, қышқыл қалдықтарынан зақымдануы салдарынан да оның азып-тозуы. Кейбір аймақтарда [[Экология]]лық дағдарыс экология қасірет деңгейіне жетті (Арал өңірі, [[Семей]] полигоны аймағы, [[Чернобыль]], [[Гималай]] аймағы, [[Амазония]], көптеген индустриялық агломерациялар). Қазіргі кезде Экологиялық дағдарыстың жай-күйі ұғынылды, тиісті ғылыми орталықтар, әлемдік ауқымдағы [[институт]]тық, ұлттық деңгейдегі органдар – министрліктер дәрежесіндегі органдар құрылды. Тиімді экология саясаттың ғылыми негіздері тұжырымдалды, Экологиялық дағдарысты шиеленістіретін бірқатар әрекеттерге жол бермеу (қазба отынды тұтыну көлемін қысқарту, энергияның [[экология]] қауіпсіз көздерін пайдалануға көшу, озон қабатын бұзатын заттардың шығарылуын қысқарту, кит тәрізді жануарлар мен басқа да жануарлардың түрлерін аулау кәсіпшілігіне тыйым салу, т.б.) жөніндегі халықаралық уағдаластыққа қол жеткізілді. [[Табиғат|Табиғатты]]ты қорғау жолындағы, қауіпті [[технология]]ларға қарсы халықаралық қоғамдық қ[[озғалыс]]тар кең ауқымды сипат алды. [[Экологиялық дағдарыс|Экологиялық дағдарысты]] еңсеру шараларының жүйесіне елеулі нышан ретінде халыққа [[экология]] [[тәрбие]] беру енгізілді. <ref> Қазақ энциклопедиясы, 10 том; </ref>
==Дереккөздер==
==Пайдаланылған әдебиет==
<references/>
{{wikify}}
[[Санат: Экология]]
|
