Елдің сыртқы борышы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
||
1-жол:
'''Сыртқы борыш''' - шетелдік [[кредитор
Мемлекеттік борыштың мөлшерін салыстырмалы сипаттау үшін әлемдік практикада [[Халықаралық қайта құру және даму банкі]] ұсынған арнаулы көрсеткіштер пайдаланылады (1 кесте).
[[File:Сыртқы борыштың салыстырмалы параметрлері.jpg|thumb|center|650px|Сыртқы борыштың салыстырмалы параметрлері]]
Әлемдік практикада мемлекеттік борыштың мөлшерін салыстырмалы сипаттау үшін арнайы көрсеткіш - борышқа қызмет көрсету коэффициенті пайдаланылады. Ол борыштық төлемдердің елдің [[валюталық түсім
Елдің жиынтық сыртқы борышының едәуір бөлігін мемлекет кепілдендірмеген, жекеменшік секторының борышы, соның ішінде фирмааралық [[берешек]] алып отыр. Борыштың бұл бөлігі несиелік капиталдың сыртқы рыноктарында экономикалық субъектілердің кредиттік өзара қатынастарының кеңеюімен байланысты. Фирамааралық берешек Қазақстанда жұмыс істеп тұрған еншілес кәсіпорындарға шетелдік бас компаниялар мен фирмалар тарапынан берілген кредиттер бойынша өзара қатынастарды білдіреді. Бұл тәрізді берешекті ел экономикасы мен қаржылары үшін бейтарапты берешек деп санауға болмайды. Жекеменшік сектордың сыртқы кредиттері валюта бағамының ұнамсыз ауытқуларын туғызады, монетарлық биліктердің ақшалай-кредиттік саясатының таңдап алынған бағыттарын жүргізуде проблемаларды тереңдете отырып, валюта рыногында қалыптасқан тепе-теңдікті бұзуы мүмкін, ақша айналысының тұрақтылығына әсер етеді. Егер фирмааралық берешек үлкен көлемдерге жетсе немесе пайыздардын жогары мөлшерлемелерімен ресімделсе, онда шығындарға кіріктіріле отырып, салықтық төлемдердің азаюына соқтыра отырып, салықтық шегерімнің мөлшерін көтеріп жібереді. Және тұтас алғанда [[кредит
▲Әлемдік практикада мемлекеттік борыштың мөлшерін салыстырмалы сипаттау үшін арнайы көрсеткіш - борышқа қызмет көрсету коэффициенті пайдаланылады. Ол борыштық төлемдердің елдің [[валюталық түсім|валюталық түсімдеріне]] қатысы ретінде есептеп шығарылады. Мұндай қатынастың қауіпсіз деңгейі 25 пайыз болып саналады. Бірақ, Қазақстан борышының жоспарлы өсіп отырғанын, ал оның экспортының керісінше төмендеп отырғанын ескерсек ахуалдың нашарлауы мүмкін.
Сыртқы борыштың болуы жасалынған өнімнің бір бөлігін елден тыс жерге берудің қажеттігін білдіреді. Мемлекеттік борыш бойынша пайыздық төлемдердің тез өсу үрдісі бар. Мұндай [[төлемақы
▲Елдің жиынтық сыртқы борышының едәуір бөлігін мемлекет кепілдендірмеген, жекеменшік секторының борышы, соның ішінде фирмааралық [[берешек]] алып отыр. Борыштың бұл бөлігі несиелік капиталдың сыртқы рыноктарында экономикалық субъектілердің кредиттік өзара қатынастарының кеңеюімен байланысты. Фирамааралық берешек Қазақстанда жұмыс істеп тұрған еншілес кәсіпорындарға шетелдік бас компаниялар мен фирмалар тарапынан берілген кредиттер бойынша өзара қатынастарды білдіреді. Бұл тәрізді берешекті ел экономикасы мен қаржылары үшін бейтарапты берешек деп санауға болмайды. Жекеменшік сектордың сыртқы кредиттері валюта бағамының ұнамсыз ауытқуларын туғызады, монетарлық биліктердің ақшалай-кредиттік саясатының таңдап алынған бағыттарын жүргізуде проблемаларды тереңдете отырып, валюта рыногында қалыптасқан тепе-теңдікті бұзуы мүмкін, ақша айналысының тұрақтылығына әсер етеді. Егер фирмааралық берешек үлкен көлемдерге жетсе немесе пайыздардын жогары мөлшерлемелерімен ресімделсе, онда шығындарға кіріктіріле отырып, салықтық төлемдердің азаюына соқтыра отырып, салықтық шегерімнің мөлшерін көтеріп жібереді. Және тұтас алғанда [[кредит|кредиттік]], [[лизинг|лизингтік]] және соған ұқсас мәмілелерді ресімдеу (әдетте, сырт көріністе) шетелдік субъектілер үшін керекті түсінікте экономикалық қызметтің ақикатты нәтижелерін бұрмалауға алып келеді.
▲Сыртқы борыштың болуы жасалынған өнімнің бір бөлігін елден тыс жерге берудің қажеттігін білдіреді. Мемлекеттік борыш бойынша пайыздық төлемдердің тез өсу үрдісі бар. Мұндай [[төлемақы|төлемақылар]] болашақ экономикалық дамуды тежейді және реципиент-ел бюджетінің тапшылығын ұлғайтады.
Сыртқы борыштың өсуі сонымен қатар реципиент-елдің халықаралық абыройын төмендетеді және ел үкіметінің саясатына халықтың сенімін кетіреді.
<br>Ірі және созылмалы тапшылықтардың және мемлекеттік борыштың болуының келеңсіз зардаптары [[микроэкономика
<br>[[Инвестиция
Осыған байланысты мемлекеттің өзінің өкілдікті органы арқылы қаралған үдерістерге бюджет тапшылығы мен мемлекеттік борыштың шегін белгілеу жолымен заңнамалық араласуы бюджет шығыстарының жеке баптары бойынша тиым салу құқығын белгілеуі мүмкін.
Line 19 ⟶ 18:
1992 жылы бұрынғы [[КСРО]]-дан мұра болып қалған Қазақстанның сыртқы борышы 3,2 миллиард АҚШ долларын құрады. 1993 жылдың аяғында Ресей Федерациясымен бұрынғы КСРО-ның сыртқы борышындағы Қазақстанның үлестік борышы мәселесін реттеген «нөлдік нұсқаны» келісімге қол қойылғаннан кейін және берешектің бір бөлігін мемлекеттік борышқа қайта ресімдегеннен кейін Қазақстанның сыртқы борышы 1.9 миллиард. долларды құрады. Бұл борыш экспорттық мүмкіншілігі бар Қазақстан Республикасы үшін көп емес еді. 1995 жылдың аяғында Халықаралық валюта қорынан сатымды ресурстарды қоса жалпы сыртқы борыш 3,09 миллиард. долларды құрады (шамамен [[ІЖӨ]]-нің 19%). 1999 жылдың аяғында жалпы сыртқы борыш ең жоғарғы мөлшерге - 8,0 миллиард долларға жетті (ІЖӨ-нің 50,5 %), соның ішінде тура мемлекеттік және Үкімет кепілдендірген сыртқы борыш - 4,0 миллиард доллар, Үкімет кепілдендірген сыртқы борыш - 2,8 миллиард доллар. Ішкі жалпы борыштың жылдық экспортқа қатынасы 115,3%-ды, ал берешекке қызмет ету сомасының экспортқа қатынасы 27,3%-ды, халықтың жан басына шаққандағы ішкі жалпы борыш 533,8 долларды құрады. Бұл уақытта сыртқы борыш статистикасында жекеше сектордың борышын, соның ішінде фирмааралық берешекті бөліп көрсету басталды (2 кестені қараңыз).
[[File:Жалпы сыртқы борыштың динамикасы, млрд АҚШ долларында.jpg|thumb|center|650px|Жалпы сыртқы борыштың динамикасы, млрд АҚШ долларында]]
2010 жылдың 1 каңтарындағы жағдай боынша өзара талаптарды есепке алмағанда мемлекеттік борыш 2 триллион 39 миллиард, соның ішінде үкіметтік борыш 1 триллион 618 миллиард теңге болды. Үкіметтік борыштың құрылымында ішкі борыш 1 тириллион 289 миллиард теңгені, сыртқы борыш 329 миллиард теңгені құрайды.
Line 31 ⟶ 29:
Қазақстан Республикасының мемлекеттік борышын есепке алу үшін Ұлттық банк пен жергілікті атқарушы органдар келісілген тәртіппен Қаржы министрлігіне өз қарыздарының талаптары, алынуы, оларға қызмет көрсетілуі және өтелуі туралы ақпарат тапсырып отырады.
Қазақстан Республикасынын Үкіметі республикалық бюджеттің қаражатымен қамтамасыз етілетін үкіметтік борышты өтеу және оған қызмет көрсету, Ұлттық банк өзінің билігіндегі барлық активтермен қамтамасыз етілетін Ұлттық банктің борышын өтеу және оған қызмет көрсету, жергілікті атқарушы орган билігінде тұрған [[меншік құқығы
Борыштың негізгі сомасы қайтарылған және борышқа қызмет көрсету жөніндегі төлемдер толық көлемінде төленген жағдайда мемлекеттік борыш өтелген болып саналады.
[[Қазақстан Республикасының Үкіметі|Қазақстан Республикасы Үкіметінің]], Ұлттық банкінің және жергілікті атқарушы органдарының осындай шарттың (келісімнің) талаптарында, осындай қағаздарды шығару талаптарында көзделген жағдайда, қарыз туралы шарт (келісім) бойынша міндеттемелерді мерзімінен бұрын өтеуге, мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздарды мерзімінен бұрын сатып алуға құқығы бар.<ref>Құлпыбаев С., Ынтыкбаева С.Ж., Мельников В.Д. Қаржы: Оқулық / - Алматы.
Экономика, 2010- 522 бет ISBN 978-601-225-169-2</ref>
==Дереккөздер==
<references/>
| |||