Ұлпалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
1-жол:
''''''Ұлпалар'''. Адам ағзасы басқа тірі ағзалар сияқты жасушалардан құралатындығы сендерге белгілі болды. [[Жасуша|Жасушалар]] адам денесінде ретсіз орналаспай, бірімен-бірі жасушааралық зат арқылы байланысып топтанады. ''Ұлпа - шығу тегі, құрылысы, атқаратын қызметі бірдей жасушалар мен жасушааралық заттардың жиынтығы''. Ұлпалар 4 топқа бөлінеді: ''эпителий'', ''дәнекер'', ''бұлшықет'' және ''жүйке'' ұлпалары.'''
==Эпителий ұлпасы==
41-жол:
==Бұлшықет ұлпасы==
'''''Бұлшықет ұлпасы'' - денедегі бұлшықеттерді түзеді. Бұлшықет ұлпасына төн қасиет оның - жиырылғыштығы, жиырылуы арқылы ағза мен мүшелерді қозғалысқа келтіреді. Бұлшықет жасушалары ұзын, жіңішке болғандықтан оларды талшықтар деп атайды. Талшықтарында бір-бірімен қатарласа ([[параллель]]) орналасқан өте көп жиырылғыш жіңішке миофибриллалар ({{lang-el| «myos»}} - бұлшықет, {{lang-la|«fibrilla»}} - талшық, жіпше) болады. Бұлшықеттердің жиырылғыштық қасиеті осы миофибриллаларға байланысты. Адам ағзасында бұлшықет ұлпасының 2 тобы болады. Олар: көлденеңжолақты және бірыңғайсалалы бұлшықеттер. Қаңқа мен жүректің бұлшықеттері көлденеңжолақты бұлшықет ұлпасынан тұрады. Көлденеңжолақты деп аталатын себебі талшықтары екі түрлі: біреуі жіңішке күңгірттеу болса, екіншісі ақшыл жалпақтау (кендеу) болады. Осындай екі түрлі талшықтары бір-бірімен кезектесіл орналасқандықтан бұл бұлшықеттерді көлденеңжолақты дейді. Қаңқаның бұлшықеттері сүйекке бекінеді, оның әрбір талшығы (жасушасы) көп ядролы және ядролары талшығының шетіне орналасады. Талшығының (жасушасының) пішіні цилиндр төрізді, ұзын, ұштары доғал, адамның еркіне сай жиырылады.
Жүректің бұлшықетінде көлденеңжолақты. Қаңқа бұлшықетінен айырмашылығы талшыңтары тарамдалып өр жерінен бір-бірімен бірігіп торланып жатады. Талшықтары көп ядролы және олар талшығының дөл ортасына орналасқан. Жүректің бұлшықеті адам еркінен тыс жиырылады.
54-жол:
Жүйке ұлпасының негізгі қызметі: қозғыштығы және қозу өткізгіштігі. Сыртқы ортадағы түрлі тітіркендіргіштердің әсерінен пайда болатын қозу орталық жүйке жүйесіне беріледі.
''''''Биоэлектрлік құбылыс'''. Тірі жасушалардың барлығының биоэлектрлік белсенділігі болады, яғни тірі жасушалардың сыртқы жарғақшасында [[электр]] [[заряд|заряды]] бар. Бұл цитоплазмадағы және қоршаған ортадағы оң және теріс [[ион|иондардың]] біркелкі таралмауынан іске асады. Соның нәтижесінде кез келген тірі жасуша тыныштық жағдайда сырттай - оң, ішкі жағында ([[цитоплазма|цитоплазмада]]) теріс зарядталады. Бұл заряд тыныштық әлеуеті немесе жарғақшалық әлеует деп аталады және 60-70 милливольт (мВ) шамада болады.
Сендер бұған дейін тітіркенгіштік, нақтырақ айтқанда қозғыштық ұғымын кездестірдіңдер. Қозғыштық дегеніміз - бұл тірі жүйенің тітіркендіргіш әрекетті қабылдап, оған қозу (өз жағдайын өзгерту) арқылы жауап қайтаруы. Қозу дегеніміз - тітіркенуге орайлы әрекет жасауы - тыныштық жағдайдан іс-әрекет жағдайына өтуі. Ағзамыздағы жасушалардың барлығы бірдей өз жарғақшаларындағы заряд-тардың өзгеруіне еткен әсерге жауап қайтара бермейді. Жарғақшаларында заряд өзгерісі пайда болған жасушалар қозгыш жасушалар деп аталады.
60-жол:
Қазір бұл үдерістер тірі жасушалардағы мәні мүлде болымсыз электр тоғын өлшей алатын аспаптардың жөрдемімен жақсы зерттелді. Мәселен, жүйке қозу толқынының таралу жылдамдығы жүйке талшықтарының түріне байланысты 2-ден 120 м/сек шамасында бола алады. Биоэлектрлік құбылыстар дәл осы [[электркардиография]], электрэнцефалография және т.б. әдістерге негізделген.
'''
'''Ағзадагы бұлшықеттер ұлпасының жеке топтары'''
{| class="wikitable"
| |||