Антропология: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[File:P anthropology-blue.png|thumb|P anthropology-blue|thumb| px300| ''[[Антропология]]''.]]

Антропология ұғымы көне [[грек]] дәуірінен бастап белгілі болғанымен [[орта ғасыр]]дың аяғына дейін [[адам]]ның [[физикалық құрылысы]]н зерттейтін, ішінара [[адам]] [[психология]]сы мен [[этнография]] ерекшеліктерін сипаттайтын да [[ғылым]] саласы болып келді. [[19 ғасыр]]дың ортасынан, [[антропология]]ныңантропологияның жалпы ғылымдағы орны, мазмұны, анықтамасы жөнінде екі түрлі көзқарас қалыптасқан. Оның бірі – [[18 ғасыр]]дағы [[Франция ]] ойшылдарының пікірлеріне сәйкес адамның тән құрылысын, [[тіршілік-әрекетін]], тілін, мінез-құлқын, материалдық және рухани қазыналарын, т.б. зерттеу. Қазіргі кезде мұндай көзқарасты [[АҚШ]], көптеген [[Батыс Еуропа]] елдерінің антропологтары қолдайды. Ал 2-көзқарас – адамның дене құрылысы ерекшеліктерінің уақыт, кеңістік бойынша өзгерісіне ерекше мән беру. Қазіргі кезде антропология 3 түрлі өзекті мәселеге – адамның дене құрылысы ерекшеліктеріне, шығу тегі мен оның дамуына, [[этника]]лық құрамының қалыптасуына ерекше көңіл бөледі. Осыған байланысты [[ эволюция]]лық [[антропология]], [[физика]]лық [[антропология]], [[этника]]лық [[антропология]] болып бөлінеді. Антропология ғылымында кеңінен қолданылатын әдістің бірі – антропометрия, яғни тірі адам денесінің түрлі мүшелерінің өзгерісін өлшеу. Сонымен қатар антропологиялық мәліметтерді қолдану (биометрия), биохимиялық, генетикалық, иммунологиялық, т.б. әдістер де пайдаланылады. Антропология ғылымына [[ Поль Брока]],[[ Рудольф Мартин]], [[Луис Лики]], [[Анатолий Богданов]], [[Дмитрий Анучин]], [[Виктор Бунак]],[[ Яков Рогинский]], [[Валерий Алексеев]], т.б. ғалымдар ерекше үлес қосты.

Орыс ғалымы [[Николай Харузин]]нің «[[Бөкей ордасының қырғыздары]]» ([[1889]]) деген антропологиялық очеркінде 400-ден астам қазақтың (ерлер ғана) [[морфология]]лық бейнесіне (фенокейпіне) алғаш рет ғылыми сипаттамалар берді. Қазақ халқының жалпы антропология типі [[еуропеоид]] және [[монғолоид]] тектес расалардың қосындысынан пайда болған деп тұжырымдалған. 20 ғасырдағы [[Қазақстан]] жерінен табылған [[ палеоантропология]]лық материалдар қазақтардың ежелден автохтон халық екендігін толық дәлелдеді. Ғылымда қазақтың антропология типі метистік топқа жатқызылып, оған тұрандық түр (тұраноид) деген нәсілдік атау берілді.

[[Қазақ]]тар арасында арнайы антропологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізген [[Ресей]] ғалымы [[Аркадий Ярхо]]. Оның қолжазба түрінде сақталған «[[Алтай – саян түріктері]]» деген очеркін антрополог [[Георг Дебец]] өңдеп, [[1947]] ж. [[Абаканнан]] бастырып шығарды. Бұл зерттеуде [[Алтай – Саян]] өңіріндегі түркі халықтары антропологиялық тұрғыдан үш топқа (кіндіказиялық, алтайлық және оралдық) бөлініп жүйеленген. Бірінші топтың антропологиялық өкілдері ретінде моңғолдар мен буряттар, екінші топқа қазақтар мен қырғыздар, үшінші топқа – шорлар алынған да, барлығы монғолоид расасына жатқызылған. Тек, [[1950]] жылы ғана соңғы 2 топтың антропологиялық типі аралас екені, яғни өздерінше бөлек метистік топтарға жататындығы анықталды. [[1947 –1948]] ж. [[КСРО]]ғалымдары [[Дебец]], [[Михаил Левин]], т. б. арнаулы антропологиялық экспедициялар ұйымдастырып, қазақтар арасында кең зерттеулер жүргізді. Осының нәтижесінде «[[Қазақстанның антропологиялық очерк]]і» жарыққа шықты. Онда қазақтың антропологиялық типінің қалыптасуы қола дәуірде осы жерді мекендеген тайпалардан басталатындығы көрсетілді. [[Гинзбург]] қазақ жеріндегі ертедегі тайпалардың антропологиялық ерекшеліктеріне сүйене отырып, осы күнгі қазақтарға тән морфологиялық ерекшеліктер біздің заманымыздан бұрынғы [[10 – 8 ғасырлар]]да Қазақстанның солтүстік аймақтарында қалыптасқанын анықтады. Қазақтың тұңғыш антропологы [[Оразақ Смағұлұлы]] [[1960]]-жылдары республиканың әр өңірінен қазақтардың бас сүйегі мен қаңқа сүйектерін жинап, Санкт-Петербургтегі антропологиялық және этнографиялық мұражайына тапсырды. Ол ұзақ жылдар ([[1977 – 1996]]) зерттеулер жүргізіп, қазақ халқы жайлы (қола дәуірінен қазіргі кезең аралығын қамтитын) көлемді антропологиялық деректер жинап, құнды еңбектер жариялап келеді. Ғалым антропометрия, одонтология, краниология, т.б. әдістерді пайдаланып, қазіргі қазақ халқының арғы тегі қола дәуірінде [[Андрон мәдениеті ]] қалыптасқан әрі еуропеидтік әрі монголоидтық сипаты бар тайпалар болғандығын дәлелдеді.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref>