Уикипедия

Фонология: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиеттер → Дереккөздер using AWB
1-жол:
'''Фонология'''<ref name="source1">[[Қазақ Энциклопедиясы| "Қазақ Энциклопедиясы"]] 9 том </ref>(гректің phone –дыбыс, logos – сөз, ілім) – [[тіл білімі]]нің [[тіл|тілдің]]дің дыбыстық жүйесінің құрылымдық және функционалдық заңдылықтарын зерттейтін саласы.
==Фонология сөзінің мағынасы==
«Фонология» термині өз ішінде екі мағынада қолданылады:
*1. дыбыстық жүйеде тілдің құрылымын зерттейтін тіл білімінің [[фонетика]] саласының үлкен бөлігі;
*2. тілдің абстрактілі жүйесінің дыбыстық деңгейі, яғни тілдегі [[фонема|фонемалардың]]лардың ғылыми моделі.
[[File:Phonological anatomy.png|thumb| alt=A.|right| 250px| ''[[Фонологиялық анатомия]]''.]]
==Фонология зерттеуі==
Фонология дистингтивті, делимитативті және кульминативті қызметтерін атқару тұрғысынан маңызды болып табылатын тілдің дыбыстық элементтерінің айырмашылықтары мен ұқсастықтарын зерттейді:
*''Дистингтивті'' (ажырату) қызметіне сөз, [[морфема]] сияқты мағыналық бірліктерді [[фонетика]] жағынан ажыратып танып-білу және семасиологиялық жағынан басқалармен теңдестіре отырып айыру жатады. </br>
Осыған байланысты дистингтивті қызмет перцептивті (танып-білу) және сигнификативті (мағына ажыратушы) түрлерге жіктеледі.
 
*''Делимитативті'' (белгілеу) қызметі бойынша [[фонема|фонемалардың]]лардың сөздер мен [[морфема|морфемалар]]лар аражігін көрсетуі қарастырылады.
Мысалы, [[қазақ тілі|қазақ тілінде]]нде [[сөз]] соңында ң, ғ, ә, о, ұ, ү [[фонема|фонемалары]]лары кездеспейді.
Ал сөздің соңғы [[буын|буындары]]дары [[екпін|екпінмен]]мен ерекшеленіп, созылыңқы айтылады.
*''Кульминативті'' қызметінде [[фонема|фонемалар]]лар сөздің тұтастығы мен ерекшеленуін қамтамасыз етеді. [[Қазақ тілі|Қазақ тілінде]]нде кульминативті қызмет [[сингармонизм]] арқылы көрінеді. Яғни, бір сөз не толық [[жуан]], не толық [[жіңішке]] дыбыстармен айтылу арқылы тұтас бірлік болып, ондағы дыбыстар бір әуезбен айтылады.
 
==Фонология нысанындағы тілдік бірліктер==
Суперсегментті және сегментті болып екіге бөлінеді:
Суперсегментті деңгейде, яғни дыбысталудың үстінен түсетін [[дауыс ырғағы]], [[екпін|екпіні]]і мен әуендік ұйымдасуына қатысты просодема, интонема бірліктері болса, сегментті деңгей бірліктері екі жақты [[ лингвистика| лингвистикалық]]лық мүшелену бойынша анықталады. </br />
Қазіргі қазақ тіл білімінде сегментті және суперсегментті Фонологиялық бірліктер зерттелу үстінде. </br />
[[Байтұрсынұлы, Ахмет|А.Байтұрсынұлы]] [[қазақ тілі|қазақ тілінің]]нің Фонологиялық жүйесіндегі [[фонема|фонемалар]]лар оппозициясы лингвалды (жуан/жіңішкелік) [[сингармонизм]] құбылысына негізделгендігін алғаш рет ғылыми тұрғыдан ашып көрсеткен. </br />
Қазіргі [[қазақ]] Фонологиясы [[қазақ тілі]] [[дауысты]] және [[дауыссыз]] [[фонема|фонемалар]]лар жүйесінің тілдік парадигмасы мен синагматикалық қатынасын, сонымен қатар басқа да мәселелерді зерттеп келеді.
== Сілтемелер==
*[[фонетика]]
*[[Қазақ тілі]]
==Пайдаланылған әдебиеттерДереккөздер:</span>==
<references/>
 
{{stub}}▼
{{wikify}}
 
[[Санат:Лингвистика]]
 
 
▲{{stub}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Фонология» бетінен алынған