'''Алмалық''' — [[Орта ғасырлар|Орта ғасырдағы]] көне қала жұрты.
[[Іле өзені|Іле өзенінің]]нің бойында, қазіргі [[ҚХР|ҚХР-дың]] [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық районы]] территориясында, Қазақстан шекарасына іргелес [[Қорғас ауданы|Қорғас ауданының]]ның солтүстік-шығысында 15 км жерде орналасқан. Қираған қала орны шамамен 25 км<sup>2</sup> аумақты алып жатыр. Кең ауқымды ресми [[археология|археологиялық]]лық қазба жұмысы жүргізілген жоқ. [[1950]] жылы [[қытай]] археологі [[Хуан Вэнби]] және соңғы жылдарда [[Шыңжаң тарихи мұражайы|Шыңжаң тарихи мұражайының]]ның археологиялық экспедициясы зерттеу жұмыстарын жүргізген. [[Қыш]] және [[фарфор]], оның ішінде орта ғасырларда аса қымбат бағаланған қытайдың [[селадон]] фарфор ыдыстары, [[Шағатай]] ұлысының [[алтын]], [[күміс]] теңгелері, [[металдар|металдан]] жасалған тұрмыстық бұйымдар мен еңбек құралдары, түркі тілінде сөздер жазылған несториандық [[құлпытас|құлпытастар]]тар т.б. құнды мұралар табылды.
Қаланың шығыс жағында Алмалықта билік жүргізген [[Тұғлық Темір хан|Тұғлық Темір ханның]]ның ([[1329]] — [[1363]] жылдары) күмбезі бар. Алмалық туралы [[Шыңғысхан]] жорығына қатысушы қытай ғұламасы [[Чанчунь Жэнрэн|Чанчунь Жэнрэнның]]ның, шүршіт [[Елуичусай|Елуичусайдың]]дың сапары туралы жазбаларда, “[[Юань]] тарихында”, Алмалықтың өзінен шыққан тарихшы-ғалым [[Жамал Қарши|Жамал Қаршидің]]дің “[[Мүлхакат әл-сурах]]” атты еңбегінде, сондай-ақ [[Дулати|М.Х.Дулатидің]], [[Рашид ад-дин|Рашид ад-диннің]]нің, [[Жувейни|Жувейнидің]]дің, [[Бабыр|Бабырдың]]дың кітаптарында, армян патшасы [[Геитун|Геитунның]]ның қолжазбаларында мол мағлұматтар келтірілген. Қаланың негізі қашан қаланғаны белгісіз. Оның бізге белгілі алғашқы билеушісі қарлұқ [[Озар Тұғырыл хан|Озар Тұғырыл ханды]]ды Шыңғысханға тізе бүккені үшін [[Найман]] ханзадасы [[Күшлік]] өлтірген. Шағатай ұлысы кезінде Алмалық хандықтың жазғы ордасы болды. 14 ғасырдың басында ұлыс ыдыраған кезде [[Моғолстан]] (Шығыс Шағатай) астанасына айналды.
Тарихи деректер бойынша Алмалық [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]]дің Моғолстанға жасаған жорықтары барысында (1357, 1383, 1390 жылдар) күйреген. [[Жібек жолы|Жібек жолының]]ның негізгі күре тамырынан орын тепкен өзге де көптеген қалалармен қатар Алмалық та ірі сауда, мәдениет және саяси орталық ретінде Қазақстан мен Шығыс [[Түркістан|Түркістанның]]ның орта ғасырлық тарихы мен мәдениетінде аса маңызды рөл атқарды.<ref>Жетісу. Энциклопедия. - [[Алматы]]: «Арыс» баспасы, [[2004]]. — 712 бет. ISBN 9965-17-134-3</ref><ref>Қазақ энциклопедиясы</ref>
