Геология: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Сурет:Stamp Soviet geology.jpg|thumb| right | ]]

'''Геология''' (гео... және ''logos'' — ілім) — [[Жер|Жердің ]]дің қыртысын және ішкі қабаттарын, олардың құрамын, құрылысын, қозғалысын, даму тарихын, кен байлықтарының пайда болу, орналасу заңдылықтарын зерттейтін [[жаратылыстану]] ғылымдарының кешені. Геология жаратылыстану ғылымдарының жеке тармағы ретінде 18 ғ-дың аяғы мен 19 ғ-дың басында бөлінді. 20 ғ-дың бас кезінде біртұтас [[ғылым]] болып қалыптасты. <ref> Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов — Алматы: "Мектеп" баспасы" Ж А Қ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2 </ref>

Геология<ref> Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0</ref> ғылымының басты салалары мен пәндері олардың зерттеу объектісіне қарай 6 топқа бөлінеді: <br \/>

1) Жер қыртысының, [[литосфера|литосфераның]]ның заттық құрамын зерттейтін геологиялық пәндер — [[''кристаллография'']], [[''минералогия'']], [[''петрография'']], [[''петрология'']], [[''литология'']] және [[''геохимия'']]. <br \/>

'''''Кристаллография''''' геологияны, физиканы және геометрияны біріктіре отырып, әр түрлі [[минерал|минералдарға]]дарға тән кристалдардың құрылысы мен пішінін, ерекшеліктерін зерттейді. <br \/>

'''''Минералогия''''' табиғи минералдардың құрамын, физ. қасиеттерін, қалыптасу және өзгеру жағдайларын анықтайды.<br\ />

'''''Петрография''''' тау жыныстарының хим. және минералдық құрамын, олардың құрылыс ерекшеліктерін зерттейді.<br \/> '''''Петрология''''' магмалық және метаморфтық тау жыныстарын, олардың заттық құрамын, геол. ерекшеліктерін және пайда болуын зерттейтін ғылым. <br \/>

'''''Литология''''' шөгінді жыныстардың құрамын, құрылымын, нақышын және пайда болуын саралау негізінде олардың қалыптасу жағдайын анықтаумен айналысады. <br \/>

'''''Геохимия''''' жер қыртысында және Жер планетасы қимасында хим. элементтердің таралу заңдылықтарын анықтайды.

2) Геологиялық процестерді зерттейтін геология пәндер кешені (динамикалық геология) [[геотектоника|''геотектониканы'']] ([[тектониканы]]), ''құрылымдық геологияны'', [[вулканология|''вулканологияны'']], [[сейсмология|''сейсмологияны'']] және [[геоморфология|''геоморфологияны'']] біріктіреді.<br \/>

'''''Геотектоника''''' ([[тектоника]]) жер қыртысындағы қозғалыстарды, сол қозғалыстар нәтижесінде туындаған деформациялар мен құрылымдық өзгерістер сипатын талдау негізінде Жер планетасының құрылыс ерекшеліктерін және оның геол. уақыт барысында бағдарлы түрде дамуының басты заңдылықтарын зерттейді. <br \/>

'''''Құрылымдық геология''''' жер қыртысындағы тау жынысы кешендерінің пішіндері мен орналасу заңдылықтарын анықтайды.<br \/>

'''''Вулканология''''' — жанартаулар жайлы ғылым, ол жанартаулардың морфологиясын, көрініс беру ерекшеліктерін, туындау себептерін, орналасу заңдылықтарын және олардың әрекеті нәтижесінде түзілген өнімдерді зерттейді. <br \/>

'''''Сейсмология''''' жер сілкіністерін, олардың туындау себептерін және көрініс беруін қамтамасыз ететін геол. процестерді зерттейді. Сейсмология, әдетте, геофиз. ғылымдар кешенінің жеке тармағы ретінде қарастырылады. <br \/>

3) Геологиялық процестердің тарихи сабақтастығын зерттейтін ғылымдар кешені - [[''стратиграфия'']], [[фация|''фациялар туралы ілім'']], [[геологиялық формация|''геологиялық формациялар туралы ілім'']], [[''палеогеография'']]. <br \/>

'''''Стратиграфия''''' шөгінді және жанартаутекті жыныстардың қат-қабатталу сабақтастығын зерттей отырып, палеонтол. мәліметтер көмегімен олардың геол. көнелігін анықтайды. <br \/>

'''''Фациялар туралы ілім''''' жер қыртысына тән шөгінділердің кеңістіктегі және уақыт барысындағы өзгерістерін, сол өзгерістерді тудыратын жағдайларды зерттейді. <br \/>

'''''Геологиялық формациялар туралы ілім''''' — геол. құрылымның (аймақтың) тектоник. дамуының басты сатылары мен кезеңдерін анықтай отырып, өткен геол. дәуірлерде қалыптасқан формациялар жиынтығы даралануының палеотектоник. және палеоклиматтық жағдайларын қалпына келтіретін тарихи геология тарауы.<br \/>

'''''Палеогеография''''' — өткен геол. кезеңдер мен дәуірлердің [[ландшафт]] ерекшеліктері жайлы ғылым.

4) Тау жыныстарына кіріккен тіршілік қалдықтары мен іздерін зерттеу нәтижесінде сол тіршілік түрлерінің пайда болуын және даму барысын зерттейтін ғылым саласы — [[''палеонтология'']]. <br \/>

''''Палеонтология'''' көне [[фауна]] мен [[флора]] қалдықтарын зерттеу және оларды салыстыра саралау негізінде сол қалдықтарды кіріктірген тау жыныстарының геол. көнелігін анықтайды.

5) Іс-тәжірибе шараларын қамтамасыз ету мәселелерімен айналысатын Геология салалары — [[''кен байлықтары жайлы ілім'']], [[''гидрогеология'']], [[''инженерлік геология'']], [[''аймақтық геология'']]. <br \/>

'''''Кен байлықтары жайлы ілім''''' қоғамның шаруашылық қажеттерін өтеуге керекті табиғи минералдық түзілімдерді зерттейді. Бұл ғылым саласы бірнеше ғыл. пәндерге жіктеледі: <br \/>

-кентас туралы ілім; <br \/>

-бейметалл кен байлықтары жайлы ілім; <br \/>

-көмір геологиясы, мұнай-газ геологиясы; <br \/>

-металлогения; <br \/>

-радиоактивті элементтер геологиясы, т.б.;<br \/>

'''''Гидрогеология''''' жер асты суларын, олардың пайда болуын, астасу жағдайларын, қозғалыс заңдылықтарын, режимін, физ., хим., ендік, т.б. қасиеттерін, шаруашылықтағы маңызын және қоршаған ортамен өзара байланысын зерттейді. <br \/>

'''''Инженерлік геология''''' адамдардың инж. әрекетін қамтамасыз ету мақсатында жер қыртысының беткі қабаттарының геол. жағдайын және динамикасын зерттейтін сала. <br \/>

'''''Аймақтық геология''''' нақты геол. құрылымның немесе аймақтың геол. құрылыс ерекшеліктерін сол құрылымды (аймақты) геол. картаға түсіру негізінде ашып көрсетеді.

6) Кен байлықтарын зерттеудің және игерудің әдістемелік шараларын және геол.-экон. тиімділігін зерттейтін салалар.<br \/>

'''''Іздеу-барлау істері''''' — кен белгілері мен кендердің геол. жағдайын, сол кендерді іздеу, барлау, бағалау және игеру шараларының ең тиімді тәсілдерін анықтау мәселелерімен айналысады. <br \/>

'''''Кеніштік геология''''' — кеніштердегі, '''''шахталық геология''''' — шахталардағы игеру жұмыстарын геол. тұрғыдан қамтамасыз ету және сол кеннің барланған қорын толықтыру мүмкіндіктерін анықтаумен шұғылданады.

Геология ғылымдарының кешені өзге жаратылыстану ғылымдарымен тығыз байланысты. Ол, әсіресе, [[''физика'']] және [[''химия'']] ғылымдарының заңдылықтарын және әдіс-тәсілдерін жиі пайдаланады. Бұл байланыстардың нәтижесінде ''''геофизика''''' және '''''геохимия''''' ғылымдары қалыптасты. Геология, сол сияқты, [[астрономия|''астрономиямен'']] (ғарыштық денелердің өзара байланысын және заттық құрамын зерттеу бағытында), ''физ. географиямен'' (жер бедері, климат, топырақ мәселелерін зерттеуге байланысты), [[геодезия|''геодезиямен'']] (Жер-дің мөлшері мен пішін ерекшеліктерін саралау барысында), ''биологиямен'' (тіршіліктің пайда болуы және дамуы мәселелерін зерттеуде), ''тау-кен ісімен'' (кендерді игеру барысында), [[металлургия|''металлургиямен'']] (минералды шикізаттарды үнемді және кешенді игеруде) тығыз байланысты.

Геология ғылымының іргесін қалап, дамуына ерекше еңбек сіңірген ғалымдар: [[А.П. Карпинский]], [[В.А. Обручев]], [[И.В. Мушкетов]], [[В.И. Вернадский]], [[И.М. Губкин]], [[Н.С. Шатский]], [[А.Е. Ферсман]], [[С.С. Смирнов]], [[А.Л. Яншин]], т.б. Қазақстан геологияның әр түрлі саласын дамытуда [[Сәтбаев, Қаныш Имантайұлы|Қ.И. Сәтбаев]], [[Н.Г. Кассин]], [[Д.Н. Казанли]], [[И.И. Бок]], [[Р.А. Борукаев]], [[М.П. Русаков]], [[Е.Д. Шлыгин]], [[Абдулин Айтмұхамед Абдоллаұлы|А.А. Абдулин]], [[Ж. Айталиев]],[[ А.М. Машанов]], [[Н.Л. Бубличенко]], [[В.Д. Беспалов]], т.б. көп еңбек сіңірді. Республикада геол. жұмыстар мен зерттеулерді ҚР Экология және табиғи ресурстар мин., оның аумақтық-өндірістік мекемелері, ғыл.-зерт. ин-ттары мен лабораториялар, Геологиялық ғылымдар институты жүргізеді.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref>