Жаңғақ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш «[[Санат:Ерекше мүмкіндіктері бар қарапайым жеміс-жидектер мен көкөністер|Ерекше мүмкіндіктері бар қарапайым жеміс-жидектер мен көкөніс...
ш clean up, replaced: Қазақ тілі терминдер сөздігі → Қазақ тілі терминдер сөздігі, Пайдаланылған әдебиет → Дереккөздер using AWB
1-жол:
[[Сурет:Juglans regia - ukr.Gorih.Ukraine.jpg|thumb|Жаңғақ]]
[[Сурет:Juglans_regia_Juglans regia -_Köhler–s_Medizinal Köhler–s Medizinal-Pflanzen-081.jpg|thumb|Жаңғақ]]
'''Жаңғақ''' — жаңғақ тұқымдасына жататын қос жарнақты көп жылдық ағаш. Дүние жүзінде 20 (кейбір мәліметтер бойынша 40-қа жуық) түрі бар. Қазақстанда екі түрі кездеседі: [[грек жаңғағы]] және қара жаңғақ . Жабайы түрлері [[Орталық Азия|Орталық Азияда]]да, [[Қытай|Қытайда]]да, [[Жапония|Жапонияда]]да кездеседі. Ағаштары өте биік (20 — 30 м), діңінің жуандығы 1,5 — 2 м. Ағашбөркі қалың, аумақты, жапырақтары ірі (5 — 11 жапырақшалардан тұрады, ұзындығы 20 — 40 см), хош иісті. Гүлі дара жынысты, бір үйлі. Аталық гүлдері салбыраған сырға тәрізді, аналық гүлдері жеке-жеке не бірнеше гүлден өркеннің ұшында орналасқан. Грек жаңғағы жемісінің жеуге жарамды бөлігі — дәні. Қатты жеміс қабы (қауызы) мен қалың жарғақ ұяшығы (қабығы) жеуге жарамсыз. Грек жаңғағы ағашының аталық және аналық гүлдері әр мезгілде гүлдейді (7 — 12 күннен кейін), жел арқылы тозаңданады. Жылу және жарық сүйгіш, қуаңшылыққа өте төзімді дақыл. Суыққа төзімсіз мүшелері — аталық генеративті бүршіктері, сондай-ақ, бір-екі және көп жылдық өркендері. Грек жаңғағын дәнімен және вегетативтік жолмен көбейтеді. Бір га-ға 2 т тұқым 7 — 8 см тереңдікте егіледі. Дәннен өсірілген көшеттер 10 — 15 жылда, ал ұластыру арқылы алынған екпе көшеттер 4 — 6 жылда өнім береді. 150 — 200 жылға дейін өнім бере алады. 400 жылдай өседі. Бір ағаштан жылына 65 — 100, кейде 200 — 300 кг жеміс алынады. Жемісінің салмағы 3 — 23 г, көбінесе, жұмыртқа не шар тәрізді болады. Дәнінің жеміс салмағындағы үлесі 30 — 75%. Дәнінің құрамында 55 — 77% май, 18 — 21% белок, 5 — 6% көмірсу, [[В1 витамин|В1 витамині]]і, [[А провитамин|А провитамині]]і бар. Піскен дәндерінде 30 — 85 мг, ал толығымен піспеген дәндерінде 1500 — 2000 мг, кейде 3000 мг-ға дейін [[С витамин|С витамині]]і болады. Грек жаңғағы ағашының сүрегі жиҝаз дайындауда, жапырағы, дәнінің қабығы медицинада және парфюмерияда пайдаланылады. Дәні тағам ретінде пайдаланылады, ал жемісінен Жаңғақ майы алынады. Грек жаңғағының сорттары жеміс салуы, өркендерінің өсу қабілеті, жемістерінің салмағы, пішіні, гүлдеу уақыты, сондай-ақ, қабықтарының қаттылығы жағынан 7 топқа бөлінеді: ірі жемісті — өндірістік маңызы жоқ, себебі, дәні жетілмегендіктен нашар өнеді; жұқақабықты — қабықтары жұқа, дәндері майлы, бірақ өнімі аз; салбыраған сырға тәрізді — өнімі мол; бадам тәрізді; кеш гүлдейтін; қатты қабықты — дәні қабығынан өте нашар ажыратылады; шырышты (бумажный, троновой). Соңғы топқа жататын сорттар шырышты сүректерімен бағаланады, олар жылтыр, әдемі келеді. Олардан құнды көркем бұйымдар мен жиҝаздар жасалады.<ref name=”source1”"source1"> [[Қазақ тілі терминдер сөздігі]] I том </ref>
==Суреттер жинағы==
{{clear}}
7-жол:
{| class="wikitable" align=center valign=top cellspacing=2
|- bgcolor=#BACC99 align=center valign=top
||[[суретСурет:Noyer centenaire en automne.JPG|200px|center]]<p style="font-size: 85%">Жалпы түрі
||[[суретСурет:Walnuss-rinde.jpg|200px|center]]<p style="font-size: 85%">Қабығы
||[[суретСурет:Walnuss-knospe.jpg|200px|center]]<p style="font-size: 85%">Бүршіктері
|}
{| class="wikitable" align=center valign=top cellspacing=2
|- bgcolor=#BACC99 align=center valign=top
||[[суретСурет:Walnussbluete-001.jpg|125px|center]]<p style="font-size: 85%">Аталық гүл
||[[суретСурет:Juglans flower female 20050526 064 part.jpg|200px|center]]<p style="font-size: 85%"> Аналық гүл
||[[суретСурет:Juglans regia orzech wloski 2008.JPG|131px|center]]<p style="font-size: 85%"> Піспеген жеміс
||[[суретСурет:Juglans regia Walnoot 'Buccaneer'.jpg|200px|center]]<p style="font-size: 85%"> Піскен жеміс
|}
</center>
26-жол:
* [[Дән]]
 
==Пайдаланылған әдебиетДереккөздер</span>==
<references/>
 
{{stub}}
{{wikify}}
 
[[Санат:Жаңғақтар]]
 
 
{{stub}}
 
[[ru:Орех]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Жаңғақ» бетінен алынған