Уикипедия

Палеозой: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
ш clean up, replaced: таужыныс → тау жынысы using AWB
1-жол:
{{Геохронологиялық шәкілі}}
{{Geological era}}
''"Палеозой тобы "''және ''"палеозой эрасы "''[[Термин|терминдерінінтермин]]дерінін
қысқаша атауы.
 
'''Палеозой тобы''' (эратемасы).
 
''[[Жер қыртысы|Жер қыртысына]]на'' тиесілі таужыныстау жынысы қабаттарының ''[[Фанерозой|фанерозой]] эонотемасына'' қарасты, яғни
''[[Протерозой|протерозой]] [[Эонотема|эонотемасынанэонотема]]сынан''(кембрийге дейінгі эонотемадан) есептегеңдегі алғашқы
тобы; алты жүйеге жіктеледі, олар (төменнен жоғары қарай):
*''[[Кембрий кезеңі|кембрий]],''
17-жол:
жүйелері.
 
[[Палеозой |'''Палеозой эрасы]]'''.
Жер дамуының фанерозой [[Эон|эонынаэон]]ына қарасты,
яғни протерозой эоны (кембрыйге дейінгі эон) аяқталғаннан кейінгі алғашқы
эра; 540 — 250 млн жылдар аралығын қамтыған, жалпы ұзақтығы шамамен 290
27-жол:
*девон кезеңі,
*таскөмір (карбон) кезеңі
*пермъ кезеңі.<ref> Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0</ref>
==Палеозой==
'''Палеозой''' ({{lang-grc|παλαιο}} — «көне» және {{lang-grc|ζοιον}} — «жәндік», бірге «көне тіршілік» мағынасында) — [[фанерозой]] эоны замандарының алғашқысы (542—251 млн жыл).
36-жол:
Палеозой фауналары көптеген [[омыртқасыз]] ағзалардың болғанымен белгіленеді, оның ішінде [[трилобиттер]] (Trilobita), грабтолиттер (Grabtolithina), брахиоподтар (Brachiopoda), сефалоподтар (Cephalopoda) және [[кораллдар]]. Заманның соңында амфибия мен рептилиялар әр-түрлі биологиялық топтаныстардың зор компоненті болды, ал алып талды циатея (Cyathea arborea), атқұйрық (Equisetum) және цикадалар ормандардың кең таралуына себепші болды.
 
Палеозой терминін алғаш 1838 ж. ағылшын геологы А.[[Седжвик]] (1785 – 1873) ұсынған. [[Палеозой]] осыдан 540 – 250 млн. жыл бұрын басталып, ұзақтығы 290 млн. жылға созылған эра. Құрамына [[кембрий]], [[ордовик]], [[силур]], [[девон]], [[таскөмір]] ([[карбон]]), [[пермь]] дәуірлері енеді. Бұл дәуірлер геологиялық картада төменгі [[Палеозой]] ([[кембрий]], [[ордовик]]), ортаңғы Палеозой ([[силур]], [[девон]]), жоғарғы Палеозой ([[таскөмір]], [[пермь]]) деп бөлінеді. Палеозойдың басында [[Гондвана]] мен солтүстік құрлықтардың (Солтүстік [[Америка]], Шығыс [[Еуропа]], [[Сібір]], [[Қытай]], [[Корея]]) және оларды бөлетін мұхиттардың ([[Палеоатлант]], [[Палеотетис]], [[Палеоазия]]) нобайы айқындалған. Бұл мұхиттардың ені мыңдаған км-ге, ал тереңдігі мыңдаған м-ге жеткен. Олардың өмір сүру ұзақтығы да әр түрлі. Ең бірінші [[Палеоатлант]] ([[Япетус]]) девонның басында жабылып, карбонның ортасына дейін [[Палеотетис]] өмір сүрген, ал [[Палеоазия]] палеозойдың соңында [[Лавразия]] алып құрлығын жасап барып жабылған.
 
==Тіршілік әлемі==
Мұндағы айқын өзгеріс венд пен кембрий шебінде болды, қаңқалы организмдер – [[трилобиттер]], [[моллюскілер]], т.б. өмірге келген. Бұл өзгеріс [[протерозой]] мен [[фанерозой]]ды жіктеуге негіз болды. Алғаш кең таралған бақалшақтылар [[карбонат]]ты емес, [[фосфат]]ты болған. [[Ордовик]]-[[силур]]да алғашқы [[омыртқа]]лылар – [[балықтар]], [[карбон]]да [[қосмекенділер]] (амфибиялар), яғни құрлыққа шыққан жануарлар пайда болды. [[Силур]]-девонда алғашқы құрлық өсімдіктері өсіп, соңғы [[девон]]-карбонда қалың өсімдік жабыны пайда болған, нәтижесінде көміржаралу кеңінен таралған.
==Пайдалы қазбалары==
[[Орал]], [[Сарыарқа]], [[Алтай-Саян]], [[Тянь-Шань]], т.б. қатпарлықтарында [[калцедон]] және [[герцин]] интруз. тау жыныстарымен тектес көптеген металл кендері бар. Шөгінді тау жыныстармен қоса мұнай-газ, ірі көмір алаптары ([[Қарағанды]], [[Екібастұз]], [[Донбасс]], [[Ертіс]] маңы, [[Кузбасс]], [[Гондвана]], т.б.), жанғыш тақтатас ([[Балтық]] маңы), мысты құмтастар мен тақтатастар ([[Жезқазған]], [[Орал]] бөктері, [[Маңғыстау]], [[Атбасар]], т.б.) кендері жаралды. Одан басқа [[фосфорит]] ([[Қаратау]], [[АҚШ]]), [[боксит]] ([[Орал]], [[Салаир]]), шөгінді темір-марганец кентастары ([[Атасу]], [[Жезді]], [[Рейн]] алабы, [[Саян]], т.б.), тұз кендері ([[Соликамск]], [[Иран]]-[[Пакистан]], т.б.) де [[Палеозой]] тау жыныстарымен қатарлас. Қоры мол, қолайлы жағдайларда орналасқан әр текті құрылыс тастары, цементтік шикізат, асыл, әшекей, қаптама тастар да көп кездеседі.
==Қолданған әдебиет==
* [[Беспалов]] В.Ф., Геологические строение Казахской ССР, А.-А., 1971;
54-жол:
{{Paleozoic Footer}}
 
{{Geology-stub}}▼
{{wikify}}
 
[[Санат:Геологиялық кезеңдер]]
[[Санат:Палеонтология]]
[[Санат:Палеозой ]]
 
 
▲{{Geology-stub}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Палеозой» бетінен алынған