01:16, 2013 ж. сәуірдің 3 кезіндегі нұсқа өңдеу Legobot (талқылау \| үлесі) 123 020 edits ш Bot: Migrating 67 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q43300 (translate me) ← Ескірек өңдеме		19:31, 2014 ж. сәуірдің 23 кезіндегі нұсқа өңдеу жоққа шығару ArystanbekBot (талқылау \| үлесі) Боттар, Интерфейс әкімшілері, Администраторлар 138 844 edits ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиет → Дереккөздер using AWB Жаңарақ өңдеме →
1-жол: [[Сурет:~~Cydonia_oblonga_flourished~~Cydonia oblonga flourished.JPG\|thumb\| alt=A.\| ''[[Айва]]''.]] '''Айва''', беже (Cydonіa) — [[раушангүлділер\|раушан гүлділер]] тұқымдасына жататын өсімдік, жеміс ағашы немесе [[бұта]]. Қазақстанда [[Жамбыл облысы\|Жамбыл]], [[Алматы облысы\|Алматы]],[[Шымкент облысы\|Шымкент]] облыстарында кездеседі. Ол жерлерде кәдімгі (сопақша) айва (С. oblonga) деп аталатын түрі өседі. Оның биіктігі 3-4 м, жапырағы сопақша, бүтін жиекті болып келеді. Ақ, қызғылт түсті ірі гүлі бір-бірден орналасады. Жемісі көп ұялы, қатты, етті, дәмі қышқылтым, салмағы 250-300 гр-дай болады. Айва табиғи түрде тұқымы, тамыр атпасы арқылы, ал мәдени түрде ұластыру, қалемшелеу, сұлатпа бұтақтары және бүршіктерін телу арқылы көбейтіледі. Жемісінің құрамында 7,22-15,06% қант, 0,24-1,26% [[алма]], [[лимон]] қышқылдары, 0,18-0,97% [[пектин заты]], С витамині мен [[эфир майы]] бар. Жемісі консервіленіп, тосап түрінде қайнатылып та сақталады.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Өсімдік туралы == Беже – халық арасында «айва» деген атпен белгілі, ерте көктемде гүлдейтін бұталы өсімдік. Ол [[раушан]] [[гүл]]ділер тұқымдасына жатады. Биіктігі үш метрге дейін өседі. Биік ағаш түрлері де бар. Бірақ көгалдандыруда әдемі гүлдейтін бұталы түрлері ғана қолданылады. [[Қытай]], [[Жапон]] елдерінен шығып, әлемге таралған. 1796 жылдан бері қолданыста. Бүгінде беженің көптеген бақшада өсетін түрлері пайда болды. Олар альпі шоқысына егуге арналған (аласа бойлы бұтақты беже, биіктігі 50 см), үш түсті беже (аласа бойлы бұтақты беже, жапырағы үш түстен құралғандықтан осылай аталған) және гибридтік беже. Қазақстанның Оңтүстігіндегі тау беткейлерінің төменгі жағында, әкті топырақта табиғи түрдегі кәдімгі беже өседі. Жылылықты сүйетін табиғи бежені мәдени өсімдікке айналдырылған. Ол климаты жылы аймақта, ылғалды топырақта жақсы өсіп-өнеді. Сәуір айында гүлдейді. Гүлдеп болғаннан кейін жемістері пайда болады. Жемістері ұсақ, қатты, дәмі қышқыл болып келеді. Биіктігі мен ені бір-екі метрдей болатын жапондық беже – көгалдандыруда жиі пайдаланылады. Сабақтары тікенекті, [[жапырақ]]тары ұзыншақ жылтыр, шеттері тістілеу, гүлдері ашық қызыл, қызғылт, ақ [[түст]]і болады. ==Күтімі== [[Жаз]] айларында бұтасын сиретіп қырқуға болады. Егер қалыпты бір пішінде ұстағыңыз келсе, гүлдеп болғаннан кейін бірден қырқып-пішіндеген жөн. Егер кешіктіріп қырықса, келесі жылы көктемде бұтаның сол жылы шыққан жоғарғы бөлігі гүлдемей қалады. Ыстық [[күн]]дері молынан [[су]]ғару керек. ==Көбейтілуі== Жаз айларында көлеңке жерде жас қалемшелерін тамырландыру немесе өсімдіктің тамырланған жанама бұталарын бөліп алу арқылы көбейтеді. Сонымен бірге оны тұқымы арқылы да көбейтуге болады. == Айва туралы тақпақ == 31-жол: == Айва қосылған ет == [[Сурет:Quitte Cydonia oblonga-2.jpg\|thumb\|]] Етті ұсақтан турап, әбден қызарғанша қуырады, сосын оны кастрюльге салып, үстіне толық бататындай су (немесе сорпа) құнды да, бұқтырыл пісіреді. Тазартыл (қабық, өзегінен) туралған айваны еттің үстіне салып, қуырылған [[пияз]], [[тұз]], [[~~Ұнтақ\|~~ұнтақ]] қара [[бұрыш]] қосып пісіреді. Тарамды дастарқанға қояр алдында үстіне ұсақтал туралған аскөк пен петрушка себеді. 400 г сұрпы етке: 400 г айна 49-жол: Піскен айваны жуып, сүртін, төртке бөледі де өзегінел тазартады, оған тазалан, кесілген [[~~Алма\|~~алма]] (қаттырақ сорттары тиімдірек) қосады (1 кг айваға 3—4 түйір алма қажет). Кесіп болысымен жемістерді су 57-жол: жеміске оңай батса — піскені. Бұдан соң үккіштен өткізеді, [[құмшекер]] (1 килограмына 400 г есебінен) және бір [[лимон~~\|лимонның~~]]ның шырынын қосады. Ұдайы араластыра отырып, қоюлан ғанша қайнатады. Сосын суланған тақтайға (қалыңдығы 1 ем) салып, үстін пышақ пен тегістейді. [[Пастила]] жабысып қалмас 65-жол: Пастила кепкен соң төрт бұрыштал кесіп, қант ұнтағына аунатады. Ұзақ уақыт сақтау үшін [[пастила~~\|пастиланы~~]]ны қаңылтыр қорапқа салу қажет.<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> 71-жол: * [http://www.gulstan.kz/ Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт] ==~~Пайдаланылған әдебиет~~Дереккөздер</span>== Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8 <references/> {{stub}}▼ {{wikify}} [[Санат:Өсімдіктер]] ▲{{stub}}

Айва: Нұсқалар арасындағы айырмашылық