Жүрек-қантамырлар жүйесі

КАН АЙНАЛУ ЖҮЙЕСІ Қан өзіне тән физиологиялық қызметтсрді бір ғана жағдайда тоқтаусыз айналыста болғанда атқарады. Ал оның кан тамырларымен тоқтаусыз ағуы қан айналу жүйесі мүшелерінін, қызметіне байланысты. Сүткоректілердің жүрегі өзара тек кан тамырлары аркылы ғана байланысатын оң және сол бөліктерден тұрады. Оң жүрекше бүкіл денеден вена канын кабылдап, оны оң қарыншаға айдайды. Өкпеде қан көмір қышкыл газын өкпе көпіршіктеріне (альвеолаларға) бөліп, оттегімен канығады да, артерия қанына айналып, өкпе венасы арқылы сол жүрекшеге келіп құяды. Қан айналу жүйесінің оң қарыншадан өкпе артериясымен басталып, сол жүрекшеде өкпе венасымен аяқталған бөлігін қан айналудың кіші шеңбері деп, ал, қан айналу жүйесінің сол қарыншадан қолқамен басталып, оң жүрекшеде екі қуыс венамен аяқталған бөлігін үлкен қан айналу шеңбері деп атайды. Жүрек - көкірек қуысында орналасқан қан айналу жүйесінің орталык мүшесі. Калың ет пердесі оны оң. және сол бөлімге бөледі. Көлденең пердемен жүрек жүрекше мен карыншаға болінеді. Сонымен, омыртқалы жануарларда жүрек төрт камерадан: екі жүрекшеден жэне екі қарыншадан тұрады. Жүрекшелер мен қарыншалар арнаулы тесік аркылы қосылады да, бұл жерде жармалы какпақшалар тек карынша бағытында ашылып, қанды жүрекшеден қарыншаға өткізеді. Қарыншалар жарылған кезде бұл қақпақшалар жабылады да, канның кері — жүрекшелерге өтуіне мүмкіндік бермейді. Жүректен кіші және үлкен шенберлердің басталар жерінде (өкпе артериясы мен қолқаның басталар жерінде) тек тамырлар бағытында ғана ашылатын жарты айшық какпақшалар болады. Жүрек босаңсыған кезде бүл какпақшалар жазылып, тесіюі жабады да, канның кері карыншага отуіне бөгет жасайды. Сонымен, кдқпакшалардың арқасында кан жүректен тек бір ғана бағытга — вена тамырларьгнан .жүрекшелерге, жүрекшелерден кэрыншаларға, ал карыншалардан артерияларга етеді. Жүрек қабырғасы үш қабаттан түрады , Ішкі қабаты эндокард, ортаңғысы — миокард, ал сыртқысы - эпикард деп аталады. Эндокард жүректің ішкі бетін жауып жаткан жұка қабыкша. Миокард — жүректің ет қабаты. Оның қалыңдығы жүректің әр бөлігінде әр түрлі және жүрек камераларының аткаратын кызметтеріне байланысты. Қарыншалар кабырғасы жүрекшелер кабырғасымен салыстырғанда қалындау, ал сол карыншаның миокарды оң карыншаның миокардынан қалындау. Онын себебі қанды үлкен шенберге қуалау үшін сол қарыншаға үлкен күшпен жиырылуға тура келеді. Эпикард — жүректің сыртын жауып жатқан, жұқа қабықша. Ол жүрек табанында жүректің сыртын қаптап жататын берік дәнекер тканьнен түзілген жүрек кабына — педикардқа айналады. Перикард пен эпикард аралығындағы куыста сұйықтық болады. Ол жүрек жүмысы кезінде қабықшалардың өзара үйкелісін азайтады. Перикард жүрек еттерінің шамадан тыс босаңсуына мүмкіндік бермейді. Баканың жүрісінің жұмысын графикалық тіркеу. Жүректің негізгі қызметі организмдегі қанды кан тамырларына қуалау. Ол бұл жұмысты еттсрінің жиырылуы мен босаңсуы арқылы аткарады. Жүрек еттерінің жиырылуын систола, босаңсуын — диастола деп атайды. Жүрек еттерінің бір рет жиырылып босаңсуын және тыныштық кезеңімен өтуін жүрек айналымы немесе Жүрек циклі дейді. Жүрек циклі жүрекшелердің жиырылуынан басталады. Адамның жүрегі 1 мин. 70-75 рет соғып, жүрек циклі 0,9-0,8 сек. созылады, онын 0,1 сскундында жүрекше жиырылады, 0,3-0,4 сек. карынша жиырылады, 0,4- 5.сек. қарынша мен жүрекшенің босаңсуы мен үзіліс (пауза) болады. Жүрек циклына арналған уақыттың жартысы жиырылуға, ал калған жартысы босаңсу мен үзіліске кетеді. Сондықтан жүрек әрбір циклде жүмыс істеп те, дем алып та үлгереді. Сол себептен жүрек өмір бойы талмай-шаршамай қызмет етеді. Жұмыстың мақсаты: Бақа жүрегінің жүмысын кимографпен жазып алу әдісін игеріп, жүрек циклінің фазаларын анықтау. Керекті заттар мен құралдар: Бақа, бақаны союға арналған тақтайша, хирургиялық аспаптар жиынтығы, штатив, кимограф, миограф, секундомер, Рингер ерітівдісі, серфин (жүректі қысатын қысқыш). Жұмыстың барысы: 1) Бас миы мен жұлыны бүзылған бақаны тақтайшага бекітіп, жүрегін аршиды. Тақтайшаны горизонталь бағытта штативке бекітеді де жүректің ұшын жазу рычагімен жалғастырылған серфинмен қысады. Жүрек құрған кетпес үшін оны жиі-жиі рингер ерітіндісімен жуып отыру керек. Жүрек соғысын кимограф барабанына жазады. Үлкен тісшелер жүрек карыншасының жүмысын, кішкене тісшелер жүрекшелердің жүмысын бейнелейді. Алынған кардиограмманы дәптерге жапсырып, ондағы тісшелерді белгілеп, жүрек циклінің кезеңдерін анықтау керек. Бақылау сұрақтары:

Жүректің құрылысы.

Жүрек жұмысы, оның кезеңдері мен уақыты.

Жүрек жұмысын зерттеу әдістері.

Жүрек жұмысының сырт белгілері. Жүрек жұмысы өр түрлі механикалық және дыбыстық құбылыстармен бейнеленеді. Жүрек еттері жиырылған кезде жүрек өз есінде бұрылып, көкірек кабырғасына соғылады. Осы кұбылысты жүрек кағуы деп атайды. Адам меи итте кеудені жұрек ұш жағымен қақса, мадда - бүйір бетімен кағады. Жүрек кағуын арнаулы құрал - кардиограф аркылы тексереді. Кан жүректен қуылып, тамырлармен жылжыған кезде денеде әлсіз тербеліс туады. Оны арнаулы баллистокардиография әдісімен зерттейді. Бұл әдіс жүрек еттерінің жиырылу күші мен оның әр түрлі бөліктерінің жиырылуындағы үйлесімдікті зерттеуге мүмкіндік береді. Жүрек жұмысы кезінде дүбір (әр түрлі дыбыстар) пайда болады. Оларды аускультация (тыңдау) әдісімен стетоскоп, не фонендоскоп арқылы, немесе арнаулы аспаппен жазыл (фонокардиография) зерттейді. Жүрек дүбірін I жене II негізгі, III, IV, V, қосымша дыбыска бөледі. 1 - дыбыс төмен, бәсен, созылыңкы, көмескі келеді. Ол систрола кезінде пайда болады да, систолалык дыбыс деп аталады және ЭКГ - ның 5 тісшесімен сәйкес келеді. Бұл дыбыс жармалы какпақшалардың жабылуының және карынша еттерінің жиырылуынын салдарынан лайда болады. Екінші дыбыс күшті, ашык, жоғары, келте, соңында күрт үзіледі. Оны диастолалық дыбыс деп атайды, ЭКГ-ның Т - тісшесіне сай келеді. Диастолалык дыбыс жүрекше еттері босаңсып, айшық какпакшалар жабылған кезде пайда болады. III дыбыс - әлсіз, сирек толкын ретінде карыншанының жыддам толу сатысында пайда болады. IV дыбыс сирек естіледі. Ол жүрекшелердің жиырылуы кезінде пайда болады, дыбыс сирек толқын ретінде II дыбыс естілген соң 0,3 секундтан кейін байқалады. Онын табиғаты әлі күнге дейін аиықталған жок. Бұл соңғы үш дыбыс ете әлсіз болғандықтан тек фонокардиография әдісімен ғана зерттеледі. Жүрек какпакшаларының жұмысы бүзылса, бұл дыбыстар өзгсріп, қосымша дыбыстар - әр түрлі шулар естіледі. Жұмыстың мақсаты: Жүрек жүмысын зерттеудің клиникалык әдістерімен танысу, аускультация (тыңдау) әдісімен жүрек дыбысын тындап, жүрек кағысын аныктау. Жүрек жұмысына қимылдың, дене жұмысының әсерін бақылау. Керекті заттар мен құралдар: Фонендоскоп немесе стетофонендоскоп, секундомер. Жұмыстың барысы: 4-5 қабырғалар аралығына фонендоскопты немесе стетофонендоскопты жанастыра ұстап, жүрек дыбысын зерттейді. Естілген дыбыстың сипатына, ұзақтығына, анықтығына, күшіне т.б. көңіл бөлу керек. Жүрек дыбысын тьшыштық жағдайда және қимылдап жүргеннен кейін, 10-рет отырып тұрғаннан кейін тындап, салыстырмалы түрде зсрттеп, дыбыс күшінің ырғағының, жиілігінің езгерістеріне көңіл аудару керек. Жүрек кағысының жиілігін де фонендоскоп немесе стетофонендоскоп арқылы аныктаймыз. Бақылау сұрақтары

Жүрек жұмысының сырт белгілерін зерттеу әдістері.
Жүрек дыбысы, оның түрлері.
Жүрек кағысы дегеніміз не?
Жүрек жұмысына әсер ететін факторлар.

Жүрек етінің морфологиялық және физиологиялық қасиеттері. Жүрек еті, қаңқа еттері сияқты, көлденең жолақ ет талшықтарынан құралады. Бірақ қаңка еттерімен салыстырғанда, оның морфологиялык және физиологиялық ерекшеліктері бар. Жұмыстың мақсаты. Жүрек етінің рефрактарлық, қозғыштық, автоматизм және өткізгіштік қасиеттерімен танысу. Керекті құрал жабдықтар: Бақалар, қайшы, пинцет, ине, кимофаф, жазғыш, электрқуаттандырғыш, литатура (жіп), мақта, физиологиялық ерітінді. Жұмыстың барысы:

Бақа жүрегінің экстрасстоласы мен үзілісін (паузасын) тіркеу.

Бақаның көкірек қуысын ашып, жүректің ұшын серфинмен қысады да, жүректің жиырылуын кимографпен жазады. Жұмыс үстіндегі жүрекке диастола (босаңсыған) кезінде электр тогымен әсер етеді. Осы кезде кардиограммада экстасистола (кезектен тыс жиырылу), одан соң теңгерме үзіліс тіркеледі. Кардиограмманың суретін салып, қозу сатыларын белгілейді.