Медресе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 54 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q132834 (translate me) |
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиеттер → Дереккөздер using AWB |
||
1-жол:
[[File:Registan - Sherdor madrasa.jpg|thumb|right|280px|Шердер Медресі — Самарқандтағы ең танымал медреселердін бірі, Регистран алаңы]]
[[File:Storks samarkand.jpg|thumb|280px|''Бұхарадағы Ұлықбек медресесі'']]
[[File:Madrasah1.jpg|thumb|280px
[[File:Alauddin's Madrasa, Qutb complex.jpg|right|280px|thumb
[[File:MedresaVisoko.jpg|thumb|280px
[[File:Registan - Sherdor madrasa.jpg|thumb|280px
'''Медресе''' - ({{lang-ar|'''مدرسة'''}}, медраса - оқу) - орта (сирек жағдайда жоғары) конфессионалдық мұсылмандық мектеп. [[Дін]] қызметкерлерін, [[Мұсылман мектептері|мұсылман бастауыш мектептерінің]] мұғалімдерін және Таяу, Орта Шығыс, тағыда басқа елдердің [[мемлекеттік аппарат]] қызметкерлерін даярлайтын орта және жоғары [[мұсылман мектептері]].
== Жалпы мәліметтер ==
Медресе арабтарда 7-8 ғғ. пайда болып, [[Таяу Шығыс|Таяу]] және [[Орта Шығыс]] елдерінде 9-10 ғғ. тарады. [[Ресей]] мемлекет құрамында өмір сүрген мұсылман халықтары үшін кей [[Орта Азия
*бастауыш (''иптидаи''),
*орта (''рушди''),
*жоғары (''игдади'').
Орта типтегі медресе оқушылар мұсылмандық [[құдайтану
== Тарихы ==
Медресе тарихы [[Үндістан
Медресе үшін салынған ғимараттарда шығыс елдерінің көрікті ұлттық өрнегін қолданған, ал маңдайшаларына түрлі өсиет-өнеге, ғибрат сөздер, салғызған адамның, шеберлердің аты-жөні, іргесі қаланған жылы жазылған. Медресе ішіндегі оқу бөлімшелері ''құжыра, дәрісхана'' деп аталған. Әрбір ірі медресе де кітапханалар жұмыс істеген. Мысалы, XI ғасрдағы Бұхара медресесінде ірі кітапхана болған. Осындай ортағасырлық медреселердің зәулім ғимараттарынан мыналарды айрықша атауға болады: [[Түркістан]] қаласындағы [[Қожа Ахмет Иасауи кесенесі]]. Мұнда кезінде медресемен бірге кітапхана да болған. Бұхара қаласындағы көне медреселерге [[Арслан хан
Самарқандта 19 медресе жұмыс істеген. Оның ішінде [[Ұлықбек медресесі]] — 1420 жылы салынған ірі медреселердің бірі. Қоқанда 37 медресе болған. Наманғанда 20 медресе., Ташкент-те 23 медресе, оның ірілері — [[Қожа Ахрар]] (1490), [[Барақ хан]] (1554) медреселері. Сырдария облысында [Сайрам (Исфиджаб), Әулиеата, Түркістан, Ақмешіт, Зеңгі Ата, тағыда басқа] 31 медресе болған. Семейде 7 медресе, оның үлкені — [[Ахмет Риза медресесі]]. Орынборда 10 медресе, олардың ішіндегі ірісі — [[“Хусаиния”]], Уфада он шақты vедресе болған, ең ірісі — [[“Ғалия”]] (XIX ғасыр). Қазанда 50 медресе болды, оның кейбірі жоғары, орта, көбі төмен дәрежелі медресе еді. Олардың ірілері — [[Ахундов]] және [[Апанаев]] Медреселері, [[А.Әмірханов медресесі (1780)]]. Бөкей ордасында, сондай-ақ Бакуде, Хиуада, Астраханда, Бақшасарайда (Қырымда) vедреселер болған.
== Оқу барысы ==
33-жол:
# ''Икдадия'' — жоғары оқуға дайындық, оқу мерзімі 3 жыл;
# ''Ғалия'', мұнда жоғары білім беріледі, оқу мерзімі 3 жыл.
Ғалияны бітірген шәкіртке ''“абыз”'', ''“молла”'', ''“халфе”'' немесе ''“мударрис”'' деген атақ берілді. Медреседе жалпы оқу мерзімі 12 — 13 жылға созылды. Ал кейбір Медреселерге түсу үшін ''“техзирия”'' атты даярлық сынып болған. Оқу пәндері медресенің сатысына байланысты белгіленген. Жоғары білім беретін Медреселерде: [[араб тілі]] ([[лексика]], [[этимология]], [[синтаксис]], [[шешендік өнер]], [[тарих]]); [[дін]], [[заңнама]] ([[Құран
Медреселерде орта ғасырда тек молла, халфе ғана емес, астроном, тарихшы, лингвистер, тағыда басқалар сабақ берген. Өйткені сол кездің өзінде — [[Бируни]], [[ибн Сина]], [[әл-Фараби]], [[Омар Хайям]], [[Науаи]], [[Қашқари]], [[Хорезми]], [[Ұлықбек]], тағыда басқа атақты ғалымдар негізгі білімді медреселерден алған. XIX ғасырдың ішінде медреселерде Шығыс әдебиетінің кейбір үлгілері оқытылды. Мысалы, Сопы Аллаяр (түрік-шағатай тілінде), парсы, араб тілдерінде Қожа Ахмет Иасауи, Қожа Хафиз, Физули, Бедел шығармаларын оқыған.
[[Абай]] оқыған [[Камали қазірет Медресесі]] діни кітаппен қатар, Фирдауси, Хафиз, Физули, Шамси, Сайхали, Науаи өлеңдерін үйреткені белгілі. XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында медреселерде көне оқу жүйесін қолдайтын ағым қадимшілдікке қарсы жәдидшілдік пайда болды. Әуелде “усули жәдид” (жаңа) немесе “төте оқу” деген атпен бұл қозғалыс белгілі дәрежеде игі рөл атқарды.
Медреселердің оқу жүйесіне физика, математика, ана тілі, география, химия, тағыда басқа пәндер енгізілді. Сол кездің зиялылары Гаспралы, ұ.Тоқай, ұ.Камал, Ф.Әмірхан, М.ұафури, Мамедкулизаде, А.Байтұрсынов, А.Ақмолда, Т.Жомартбаев, С.Көбеев, С.Торайғыров, М.Қалтаев, тағыда басқа төте оқуды жақтады. Усули-жәдид үлгісі мен төте оқу жолының Қазақстанда іске асуы 1900 жылдың басынан әсіресе 1905 жылғы төңкерістен соң өріс алды. Қазақстанда жаңа әдіспен оқытатын жүздеген медреселер жұмыс істеді. Араб әрпіне алғаш рет реформа жасалды. Медресе шәкірттері түрлі қолжазба, газет, журналдар (“Садақ”, “Тарақият”, т.б.) шығарды.
Медресе Орта Азия мен Қазақстан тарихында елеулі рөл атқарды. Қазір мұсылман шығысы елдерінің мәдени өмірінде медресенің орны ерекше. Ислам елдерінде 20 ғ-дың 60-жылдарында оқу-ағарту жүйесін қайта құруға байланысты медреселердің екі түрі қалыптасты: оқу-ағарту жүйесіне енетін зайырлы орта, жоғары оқу орындары және діни Медресе Дүниетанымдық медреседе оқу ақысыз және бөліп оқытылады. Барлық медреселерде Құранды үйрену міндетті. Медресені бітіргендер университетке түсуге құқылы. [[КСРО|КСРО-да]] орта діни білім беретін Мир Араб Медресесі жұмыс істеді. 20 ғасырдың 90-жылдарынан кейін Орталық Азия мемлекеттерінде медреселер көптеп ашыла бастады.
==Дереккөздер==
<references/>
{{stub}}▼
{{wikify}}
[[Санат:Медреселер]]
[[Санат:Педагогика]]
▲{{stub}}
|