Күш: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Күш''' - [[Материалдықматериалдық нүкте|материалдық нүктеге]]ге немесе денеге басқа денелер немесе ерістер тарапынан болатын механикалық әсердің өлшемі.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика name="name"/ Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref>

Күнделікті өмірде біз «''күш''» ұғымы арқылы бір дененің екінші бір денеге әрекетін сипаттаймыз. Мысалы, қолдың [[доп]] ка, желдің қайык желкеніне, магниттің темірге, судың жүзгішке әрекеті туралы айтуға болады. Сонымен қатар Бұл үғым ауыспалы мағынада да колданылады.<br/>

[[физикалық шама|физикалық шаманы]]ны айтады.<ref>Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0</ref>

«Білегі күшті бірді жығады, білімі күшті мыңды жығады»,«Көптің күші - бірлікте» деген аталы сөздердің терең мағынасын жеткізу үшін де [['''күш]]''' ұғымы қолданылған. [[Күш]] ұғымы ғылымда да кеңінен қолданылады және ол [[физика|физиканың]]ның негізгі ұғымдарының біріне жатады.<br />Инерция құбылысын карастыра отырып, басқа денелермен әрекеттеспейтін [[ дене]] санак. денесіне қатысты түзусызықты және бірқалыпты қозғалатынына көзімізді жеткіздік. Басқа денелермен әрекеттесу дененің жылдамдығының өзгеруіне әкеледі. Мысалы, қалақшамен ұшып бара жаткан теннис добының қозғалыс бағытын өзгертуге болады . Әткеншекті тербеткенімізде, онда отырған бала онымен бірге козғала бастайды (69,ә-сурет). Осы келтірілген мысалдар дененің басқа денелермен әрекеттесуі оның жылдамдығының өзгеруіне өкелетінін кәрсетеді. <br/>

Бұл жағдайда денелердің жылдамдығы күш әрекетінен өзгереді деп айту кабылданған. Сонымен, [['''күш]]''' –[[ дене | денелердің]]лердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын [[шама]].<br />

Күш әрекеті сан мөніне (модуліне) ғана емес, оның бағытына да байланысты болады. Өздерің де ойын үстінде денелерге ( [[доп|допқа]]қа, [[шайба|шайбаға]]ға, т.б.) әсер ете отырып, өз ойларыңды жүзеге асыру үшін, Бұл әрекетке белгілі бір бағыт бересіңдер.Сонымен [['''күш]]''' сандық мәнімен ([[модул|модулімен]]імен) және бағытымен сипатталатын [[физика|физикалық]]лық шама болып табылады. Күшті Ғ әрпімен белгілейді.<br />

[[Сызба|Сызбада]]да [['''күш]]''' ұшында бағыты кәрсетілген түзу кесінді түрінде беріледі. Кесіндінің ұзындығы шартты түрде қандай да бір таңдап алынған масштабтағы күштің шамасын көрсетеді. Оның бағыты күш әрекетінің бағытымен сәйкес келеді. Кесіндінің басы күштің түсірілу нүктесі болып табылады.<br />

[[SI жүйесі|SI жүйесінде]]нде күш бірлігіне [[ньютон]] (Н) алынған. Бұл күш бірлігі ағылшынның ұлы физигі [[Исаак Ньютон|Исаак Ньютонның]]ның құрметіне [[ньютон]] деп аталған. 1Н- массасы 1 кг дененің жыл-дамдығын 1 м/с-ка өзгертетін күш. Бұдан үлкен күш бірлігі- килоньютон (кН) да қолданылады.<br />

[[Физика]] сиякты аукымды [[ғылым]] үшін жоғарыда келтірілген күштің анықтамасы оның күрделі мағынасын жеткілікті аша алмайды. Сондықтан Бұл ұғымға жоғары сыныптарда кайтадан оралатын боламыз.<ref>Физика және астрономия. - Алматы: Атамұра,2007.ISBN 9965-34-634-8</ref>

<p style="text-indent: 25px;"> Денелерге әсер ететін сыртқы күштер беттік, көлемдік, қадалған, таралған т.б. түрлерге ажыратылады. '''Поверхностаая сила''' - ''беттік күш'' деп денеге беті арқылы берілетін күшті айтады. Мысалы, арқалықтың не платаның тіреуіші тарапынан болатын қарсы әсер. '''Объемная сила''' - көлемдік куш деп дененің көлемі арқылы берілетін әрі оның ішкі нүктесіне түсірілетін күшті айтады. Мысалы, [[шомбал]] арқалықтың салмағы немесе үдемелі қозғалған денеде пайда болған [[инерция]] күштері. Көлемдік күш Н/м³ немесе кн/м³-пен өлшенеді.''' Сосредоточенная сила''' -''қадалған күш'' деп өз өлшемімен салыстырғанда өте шағын бетке түсетін күшті атайды. Кейбір есептерде мұны нүктеге түсірілетін күш деп есептейді. Қадалған күш ньютонмен (Н), килоньютонмен (кН) және меганьютонмен (МН) өлшенеді. '''Распределенная нагрузка''' - таралған күш деп дене бетінің ауданына немесе беттік сызыққа әсер ететін салмақты айтады (мысалы, үй шатырына түсетін қар қысымы [[шатыр]] ауданына түгел жайылады). Т.к. қарқындылығымен сипатталады. ''Қарқындылық'' деп күштің бірлік ауданға немесе бірлік ұзындыққа түсірілген шамасын айтады. Т.к.-тің ауданға қатысты өлшем бірлігі Н/м² немесе кН/м² , ал ұзыңдыққа қатысты Н/м немесе кН/м. Дененің бірлік ауданына не оның бөлігіне таралған күштің қарқындылығы бірдей болса, оны тең таралган күш дейді. Әсер ететін уақытына қарай күш тұрақты, үздіксіз, уақытша болып ажыратылады. Мысалы, темір жолдың көпірге түсіретін күші тұрақты, ал көпір үстімен өтетін поездың салмағы уақытша күш болып саналады. Әсер ету жылдамдығына қарай күш статикалық және динамикалық күштерге ажыратылады. ''Статикалық'' күштің әсер ету жылдамдығы баяу болады да, үдеу шамасы ескерілмейді, ''динамикалық'' күштің әсер ету жылдамдығы шапшан болғандықтан, бұл жағдайда үдеу жөне үйкеліс күштері ескеріледі.

<p style="text-indent: 25px;"> Инерция күші - векторлық шама. ''ʒ = ma'', мүндағы ''m'' - материалды нүктенің [[масса|массасы]]сы, ''a''-оның үдеуі.

<p style="text-indent: 25px;"> Сырықтың тепе-теңдік қалпынан ауыткуына сөйкес келетін сығу күшінің ең аз мәні.

<p style="text-indent: 25px;"> Тік күш, созылу және сығылу кезінде білеудің көлденең қимасында пайда болатын ішкі күш. Бойлық күш сан мәні бойынша қиылған сырықтың кез келген бөлігінде (сол не оң), сырық өсіне әсер өтетін барлық сыртқы күштер [[проекция|проекциясының]]сының [[алгебра|алгебралық]]лық қосындысына тең, яғни ''N = ΣҒ_lz''. [[Созылу]] кезіңдегі Бойлық күшті оң деп санаймыз.

<p style="text-indent: 25px;"> Кез келген денеге әсер ететін тұрақты күш ''P=mq'', мұнда ''q''-ауырлық күшінің үдеуі, m-[[масса|массасы]]сы.

<p style="text-indent: 25px;"> [[Гук заңы|Гук заңына]]на негізделіп кернеу [[деформация|деформацияға]]ға пропорционал. Мысалы, серіппе үшін с.к. ''F = сλ'' тең, мүндағы F-серіппенің ұзару (отыру) шамасы, С-серіпенің қатандық [[коэффициент|коэффициенті]]і (Н/м)