Девианттық мінез-құлық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Кең мағынасында ''девиантты мінез-құлық'' кез келген әлеуметтік ережелерден (мысалы, оның ішінде жағымды: батырлық, аса еңбек-қорлық, [[альтруизм]], өзін құрбан ету, аса үлкен рөл ойнау, жетістіктермен қатар, жағымсыз: қылмыс, қоғамдық тәртіпті бұзу, адамгершілік ережелерін, дәстүрді, әдет-ғұрыптарды аттап өту, өзіне-өзі қол жұмсау және т.б.) ауыт- қушылықты білдіреді.

Ал, тар мағынасында қалыптасқан құқықтық және өнегелік ережелерді тек белінен басып, аттап өту деп түсініледі. Мүндай ''девиантты мінез-құлық'' әлеуметтік өмірді ыдыратып, әлеуметтік аномияға әкеп соқтырады. Ол конформизмге қарама-қарсы. Девиантты мінез-құлық әлеуметтік себептері қоғамның мәдени құндылықтары мен оларға қол жет- кізудің әлеуметтік қолдау тапқан құралдарының арасындағы алшақтықта ([[Роберт Мертон|Р.Мертон]]), әлеуметтік құндылықтардың, ережелердің, қатынастардың әлсіздігі мен қарама-қайшылықтығында ([[Эмиль Дюркгейм|Э.Дюркгейм]]). '''Девиантты мінез-құлыққа''' жауап ретінде қоғам немесе әлеуметтік топ арнайы әлеуметтік санкциялар қолданып, өз мүшелерін ондай қылықтары үшін жазалайды.<ref> Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.

ISBN 9965-32-491-3 </ref>

Девиантты мінез-құлықтың сыртқы физикалық жағдайларына [[климат|климаттық]]тық, [[геофизика|геофизикалық]]лық, [[экология|экологиялық]]лық факторларды енгіземіз. Мысалы, шу, [[геомагнит|геомагниттік]]тік, өзгеріс, таршылық, т.б жағдайлар үрей туғызып агрессивті және басқа да қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады. Сонымен бірге әлеуметтік орта әсерлері де өз ықпалын тигізеді:

* '''''тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі''''' ([[этика|этикалық]]лық құрылым, әлеуметтік мәртебе, [[референтті топ]],);

1. '''[[Биология|Биологиялық факторлар]]''' – баланың әлеуметтік бейімделуіне кедергі жасайтын [[физиология|физиологиялық]]лық және [[анатомия|анатомиялық]]лық жағымсыз ерекшеліктер. Оларға мыналар жатады:

* ұрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс тамақтанбауы, [[арақ-шарап]], [[нашақорлы заттар|нашақорлы заттарды]]ды пайдалануы, [[темекі]] тартуы, ананың физикалық, психикалық т.б. сырқаттары себеп болатын [[генетика|генетикалық]]лық факторлар: ақыл-ой дамуының бұзылуы, есту, көру кемшіліктері, жүйке жүйесінің зақымдауынан пайда болған денедегі кемшіліктер.

* [[психофизиология|психофизиологиялық факторлар]]: психофизиологиялық күш, дау-жанжал, келіспеушілік жағдайлар, адам организмдеріне кері әсер ететін, қоршаған ортаның [[химия|химиялық құрамы]], соматикалық, [[аллергия|аллергиялық]]лық, токсикалық ауруларға душар ететін энергетикалық технологияның жаңа түрлері;

Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға, жеке адамдарға деген жағымсыз қарым-қатынасын тудырады, ал балалар болса, өзіндік сезім мен танымдық деңгейіне байланысты, құрбы-құрдастары арасында, ұжымда еркін сезіне алмайды, қатынасы бұзылады.<br><br>

2. [[Психологиялық факторлар]]. Бұған баладағы [[психопатология|психопатологиялар]]лар мен мінездегі кейбір қасиеттердің басым болуы т.б. жатады. Бұл ауытқушылықтар жүйелік-психикалық ауруларда, психопатияда, неврастенияда т.б. көрінеді. Акцентуациялық сипаттағы мінезді балалар өте ашушаң, дөрекі болады. Оларға міндетті түрде әлеуметтік-медициналық реабилитация, сонымен қоса, арнайы ұйымдастырылған тәрбиелік жұмыстар жүргізу керек.

Егер, балаға ата-ананың жылуы, махаббаты, ықыласы жетіспесе, онда, ол ата-анасынан шеттеніп кетеді. Шеттену - невротикалық реакциялар, қоршаған ортамен қатынастың бұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-теңсіздік және суықтық, ашуланшақтық, психикалық аурулар және психологиялық патологиялар сияқты жағымсыз мінез-құлықтың пайда болуына жол ашады. Егер, балада адамгершілік құндылықтар қалыптаспаса, онда, ол [[пайдакүнемдік]], [[қанағатсыздық]], [[зорлаушылық]], [[дөрекілік]] т.б. сияқты жағымсыз қасиеттерге бейім тұрады.<br><br>

Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық, физикалық, эмоционалды, жыныстық зорлық-зомбылық. Қатыгездік үйде, далада, мектепте, балалар үйлерінде, ауруханада көрсетілуі мүмкін. Мұндай іс-әрекетке душар болған балалар қалыпты түрде даму көрмей, қоршаған ортаға бейімделе алмай қалады. Соның әсерінен, бала өзін жаман, керексізбін деп сезінеді. Баланың қаттыгездікке жауап беру түрі баланың жасына, тұлғалық ерекшелігіне, әлеуметтік тәжірибесіне байланысты. Психикалық реакциялардан басқа (қорқыныш, үрей, ұйқының бұзылуы, тәбеттің болмауы т.б.) балалардың мінез-құлқы да өзгереді: агрессия жоғарылайды, төбелескіш, өзіне сенімсіз, ұялшақ, өзіне деген бағасы өте төмен болады. Зерттеулерге қарағанда, зорлық-зомбылықты көп көрген балалар өскенде зорлаушы рөлінде болуды қалайды.<br><br>

4. '''Әлеуметтік-экономикалық факторлар'''. Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның кедей және бай болып бөлінуі, жұрттың кедейленуі, жұмыссыздық, инфляция, әлеуметтік кернеу, т.б.<br><br>

* девиантты мінезге ие балалардың білім алуы мен бос уақытын пайдалы іс-әрекеттермен өткізу жолдарын қарастыратын жаңа кешенді бағдарламалар құру;<br><br>

Қорыта айтқанды,''' девиантты мінез-құлықты''' балалармен тәрбиелік жұмыстарын жүргізуде римдік философ [[Сенекан|Сенеканың]]ың: «әрбір адам өмірінің тек кейбір жақтарын ойлап талдайды, бірақ ешкім жалпы өмір туралы ойланбайды» деген ой-пікіріне сүйене отырып, девиацияға коррекция жасаушы әрбір маман ұстаз, баланың тек кейбір мінездік кемшіліктерін түзетіп қана қоймай, оларды, қоғамдық өмірдің талаптарымен ұштасқан дұрыс қарым-қатынас жолына қайтып әкеліп, ары қарай қалыптаса дамуына, әлеуметтенуіне көмектесуі қажет. Бұл педагогикалық іс-әрекеттер мазмұны, қоғам өмірінде бекіген адамгершілік қадір-қасиеттер мәнімен, талаптарымен тікелей байланыстыра, адамдар арасындағы қарым-қатынастар ([[достық]], [[жолдастық]], [[туыстық]], [[сүйіспеншілік]], [[махаббат]] т.б.) нормаларымен ұштастырыла жүзеге асырылғанда, балалар бойында '''девиантты мінез-құлықтың''' өріс алмауына және оларды мектеп қабырғасынан бастап әлеуметтендіруге мүмкідік жасалады.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref>