Материя (философия): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Ежелгі қытай философиясы|Ежелгі қытай]], [[үнді философиясы|үнді]], [[грек философиясы|грек философиясында]]нда М. дүниедегі барлық заттардың негізі, дүниенің алғашқы тегі деп түсіндірілді.

[[Антикалық философия|Антик. философтар]] М-ны жеке заттарға: [[Фалес]] — суға, [[Анаксимен]] — ауаға балады. [[Гераклит]] дүниенің алғашқы тегі және оны үздіксіз өзгеріске түсіріп, ұдайы жаңартып тұратын күш лаулаған от, алғашқы [[зат]] пен [[қозғаушы күш|қозғаушы күштің]]тің тегі бір деп, диалект. [[натурфилософия|натурфилософияның]]ның негізін қалады.

М. мен қозғалыстың бірлігі жөніндегі мәселені [[Демокрит]] өзінің [[атомистік жүйе|атомистік жүйесі]]сі арқылы шешеді. Ол біртекті элементтер атомдарының әр түрлі қосылысынан дүниедегі алуан түрлі заттар пайда болады деп түсіндіреді.

[[Аристотель]] М-ны алуан түрлі заттық дүниенің болу мүмкіндігі ғана деп қарайды. Аристотельдің М-ны бастапқы ырықсыз зат, ал [[рух|рухты]]ты белсенді жасампаз құдіретті күш деп [[дуализм|дуалистік]] тұрғыда анықтауы кейінгі [[философия тарихы|философия тарихында]]нда маңызды орын алды.

Жаңа заман философтарынан [[Декарт]] [[субстанция жөніндегі теория|субстанция жөніндегі теориясында]]сында М-ны оның көлемімен барабар деп қарады. [[Бруно]] мен [[Спиноза]] [[субстанция]] ретінде бүкіл дүние, әлем табиғатпен барабар деп санады. Спиноза жеке заттар сыртқы себептің нәтижесінде ғана қозғалысқа түседі, ал [[табиғат]] болса өздігінен қозғалып өзгереді дейді. [[Дидро]] мен [[Гольбах]] “материя — табиғат”, “материя мех. қасиеттердің жиынтығы” деген тұжырымдамаларды ұштастыруға тырысты және М. ұғымының сыңаржақтылығын аңғарып, ''М. дегеніміз — біздің түйсіктерімізде бейнеленетін және осы түйсіктерді тудырушы себеп деп, оған танымдық тұрғыдан анықтама берді.'' М. анықтамасын оған қарама-қарсы тұрған материалды дүниемен емес, идеалды дүниемен қатысы арқылы да ашуға болады. М-дан өзге мұндай бейматериалдылыққа тек сана ғана жатады. <br>

Зат өзінің санада бейнеленуіне байланысты, '''біріншіден,''' ойдың нысаны болса, '''екіншіден,''' сол зат жөніндегі ойдың нәтижесі, ұғым. Сөйтіп, ол қосмәнділікке ие болады. Бұл екі ұғым — М. мен [[сана диалектика|сана диалектиканың]]ның бір-біріне қарама-қарсы жалпы категориялары. М. ұғымында объективті дүниені тану кезінде айқындалған оның ең жалпы қасиеттерін сипаттайтын белгілері анықталады. <br>

Ол қасиеттерге жататындар: ''М-ның жаңадан пайда болмайтындығы мен жойылмайтындығы, [[уақыт]] өлшемінде мәңгі өмір сүретіндігі, [[кеңістік|кеңістіктегі]]тегі шексіздігі, құрылымының алуан түрлілігі.'' ''А.Қалибасұлы''

</p><ref name="test">Қазақ Энциклопедиясы</ref>

<references />