Күріш: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Күріш'''(Oryza) – [[астық тұқымдасы|астық тұқымдасына]]на жататын бір немесе көп жылдық өсімдік.

|}}[[File:Perennial rice breeding nursery.JPG|thumb|Perennial rice breeding nursery]]'''Күріш'''(Oryza) – астық тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық өсімдік. [[Дүние жүзі|Дүние жүзінде]]нде Күріштің 20-дан астам түрі негізінен Оңтүстік-Шығыс [[Азия]], [[Африка]], [[Америка]], [[Австралия|Австралияның]]ның [[тропик|тропиктік]]тік және [[субтропик|субтропиктік]]тік аймақтарында өсіріледі. Күріш қолдан б.з.б. 2000 – 3000 жылдары егіле бастаған. Ал Орта Азияда ертеде Күріш өсірілгендігі жөнінде алғашқы жазба деректер [[Страбон]], [[Геродот]] еңбектерінде бар. Б.з.б. 1 ғасырда қалыптасқан [[Қытай|Қытайдан]]дан басталатын атақты [[«Жібек жолы»]] [[Қазақстан|Қазақстандағы]]дағы [[Сырдария|Сырдарияның]]ның жағасындағы ірі мәдениет және сауда орталығы – [[Отырар қаласы|Отырар қаласына]]на келіп тірелетін. Ол кезде Отырар қаласы маңындағы халық егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысқаны белгілі. Бұл деректер Күріштің Сыр бойына өте ертеде келгеніне дәлел бола алады. Қазақстанда аса маңызды азық-түліктік дақыл – екпе Күріш (satіva) – Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, [[Алматы]] облыстарындағы Сырдария, [[Іле]] және [[Қаратал]] өзендерінің аңғарында егіледі. Оның биіктігі 60 – 150 см, бір жылдық өсімдік. Шашақты тамыры болады (70 – 80 см тереңдікке дейін кетеді). Осы тамырларында ауа жинап өткізуші ұлпалар – [[аэренхима]] дамиды. Сабақтың жоғарғы буын аралығының іші қуыс, төменгі буын аралығының ішінде паренхималық ұлпалар бар. Жапырақ саны сабақ буындары санына сәйкес келеді, бұл Күріштің [[сорт|сорттық]]тық қасиетін көрсетеді. Гүлшоғыры – сыпыртқы тәрізді, масағы бір гүлді. Гүлдері екі қабат – жоғарғы жағында аналық, төменгі жағында аталық гүл орналасады. Күріш өздігінен, кейде айқас тозаңданады. Сортына байланысты [[вегетация]] кезеңі 90 – 130 күн, жылуды, суды көп қажет етеді. Күрішті егуден 5 – 6 күн бұрын тұқымын күнге қыздырып, 2 тәулік жылы суда жібітеді, тұқымды себу алдында кептіреді. Күрішті кейбір Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде (Қытай, [[Жапония]], [[Вьетнам]]) көшеттен өсіреді. Күріштің бірнеше орттары бар. Қазақстанда көбірек таралғаны – [[Алакөл сорты|Алакөл]] және [[Үштөбе сорты|Үштөбе]] сорттары. Оларды Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары шығарған, негізінен, [[Қаратал өзені]] бойында өсіріледі. [[Маржан сорты]] – Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты (қазіргі Арал өңірі [[агроэкология]] және ауыл шаруашылық ғылыми-зерттеу институты) шығарған. Қызылорда облысының күріш егісінің 65 – 70%-ын осы сорт алады. Алтынай сорты – Қазақстан Ғылым Академиясының Өсімдіктер [[физиология|физиологиясы]]сы, [[генетика|генетикасы]]сы және [[биоинженерия|биоинженериясы]]сы институтында шығарылған. Бұл сорт Алматы облысында аудандастырылған, негізінен, Іле өзені бойындағы [[Ақдала аймағы|Ақдала аймағында]]нда өсіріледі. Күріш – негізгі азықтық дақылдардың бірі. Күріш дәнінен [[спирт]], [[крахмал]] алынады, сыра дайындалады, сабанынан қағаз жасалады. Кебегі – мал азығы, одан жоғары сапалы май алуға болады.

<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы"</ref>

Ал [[Орта Азия|Орта Азияда]]да ертеде күріш өсірілгендігі жөнінде алғашқы жазба деректер ежелгі грек географы [[Страбон]] мен тарихшы [[Геродот]] еңбектерінде айтылған. Б.з.б. 1-ғасырда қалыптасқан [[Қытай|Қытайдан]]дан басталатын атақты [[Ұлы Жібек жолы]] [[Қазақстан|Қазақстандағы]]дағы [[Сырдария|Сырдарияның]]ның жағасындағы ірі мәдениет және сауда орталығы – [[Отырар]] қаласынан басып өтетін. Ол кезде [[Отырар]] қаласы маңындағы халық егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысқаны белгілі. Бұл деректер күріштің Сыр бойына өте ертеде келгеніне дәлел бола алады.

[[Оңтүстік Қазақстан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысында]]нда аса маңызды азық-түліктік дақыл – екпе күріш (Oryza satіva) егіледі. Оның биіктігі 60 – 150 см, бір жылдық өсімдік. Шашақты тамыры болады (70 – 80 см тереңд. дейін кетеді). Осы тамырларында ауа жинап өткізуші ұлпалар – [[аэренхима]] дамиды. [[Сабақ|Сабақтың]]тың жоғары буын аралығының іші қуыс, төменгі буын аралығының ішінде [[паренхималық ұлпа|паренхималық ұлпалар]]лар бар. [[Жапырақ]] саны [[сабақ]] буындары санына сәйкес келеді, бұл күріштің сорттық қасиетін көрсетеді. [[Гүлшоғыр|Гүлшоғыры]]ы – сыпыртқы тәрізді, [[масақ|масағы]] бір гүлді. Гүлдері екі қабат – жоғары жағында аналық, төменгі жағында аталық гүл орналасады. Күріш өздігінен, кейде айқас тозаңданады. Сортына байланысты вегетациялық кезеңі 90 – 130 күн, жылуды, суды көп қажет етеді. Күрішті егуден 5 – 6 күн бұрын тұқымын күнге қыздырып, 2 тәулік жылы суда жібітеді, тұқымды себу алдында кептіреді.