Латвия Кеңестік Социалистік Республикасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Жаңа бетте: Латыш ССР-інің Гербі Сурет:Латыщ ССР-інің Туы.jpg|Л...
 
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:Латыш ССР-інің Гербі.jpg|Латыш ССР-інің Гербінобай]]
[[Сурет:Латыщ ССР-інің Туы.jpg|Латыш ССР-інің Туынобай]]
'''Латыш Советтік Социалистік Республикасы (Латвияс Падомью Социалистіки Республика), Латвия.'''
Латыш ССРі 1940 жылы 21 шілдеде құрылды. 5 тамыздан СССр құрамында. СССР-дің Еуропалық бөлігінің солтүстік-батысында орналасқан, батыс жағынан Балтық теңізі және Рига шығанағы қоршайды. Эстон ССР-мен, РСФСР-мен, БССР-мен және Литва ССР-мен шектеседі. Жері 63,7 мың км2. Халқы 2454 мың(1974). Астанасы – Рига қаласы. 26 ауданға бөлінеді. 56 қаласы, 35 қала типтес поселкесі бар.
22-жол:
1913-73 жылы қала халқы 38%-тен 64%-ке дейін кеміді. Халықтың жалпы санында еркектер 46%, әйелдер 54%. Орташа тығыздығы 1 км2-ге 38,1 адамнан (1973). Ірі қалалары (1973, мың есебімен): Рига(765), Даугавпилс (107), Лиепая (97), Елгава (59), Юрмала (56).
 
[[Сурет:Бас көтерулер.jpg|Бас көтерулер]]
==Тарихы==
 
[[Сурет:Бас көтерулер.jpg|Бас көтерулернобай]]
 
Латыш жеріндегі алғашқы қауымдық құрылыс. Латыш жерін адам баласы алғаш мезолит дәуірінде (б.з.б. 9-4 мың жылдық) мекендеген. Неолит дәуірінде (б.з.б. 4-2 мың жылдық) тастан, сүйектен бұрынғыдан гөрі жетілдірілген құралдар жасап үйренген, балшықтан ыдыс жасайтын болған. 2-мың жылдықта егіншілік, мал шаруашылығы шығады. 2-мың жылдықтың орта шенінде шеттен келген қола құралдар пайда болады. Б.з.б. 1-мың жылдықта латыш жерін мекендеген тайпаларда мал шаруашылығының мәні арта түседі. Қоғамдық қатынаста матриархат орнына патриархат орнады. Алғашқы темір құралдар б.з.б. 1-мың жылдықта кездеседі. Б.з.б. 2 ғасырында егіншілік негізгі кәсіпке айналды.
Line 49 ⟶ 50:
Темір жолының ұзындығы 2484 км одан электрлендірілгені 247 км (1972). Маңызды темір жолдары: Рига – Москва ( Даугавпилс – Орёл тармағы бар), Рига – Псков – Ленинград; Рига – Вильнюс; Рига – Калининград; Псков – Резекне – Даугавпилс – Вильнюс. Автомобиль жолдарының ұзындығы 24,2 мың км, оның ішінде асфальт төселгені 12 мың км. Автотранспорттың жүк айналымы 1940 жылғыдан 44 есе артты (1972). Сауда флоты ең жаңа конструкциялы кемелермен, танкерлермен, газ, жеміс таситын кемелермен толықтырылған. Жүк тасымалы 1950 жылғыдан 18 есе өсті (1972). Басты порттары: Рига және Вентспилс. Ішкі кеме жолдарының ұзындығы 358 км (Лиелупе, Вента өзендері;Даугавының кейбір учаскесі).Рига қаласы еліміздің 56 ірі қалаларымен авиалиниялар арқылы байланысады. Латвияның барлық одақтас республикалармен, ірі аудандармен экономикалық байланыс орнаған. Мысалы, Латыш ССР-і СССР-дің басқа аудандарынан өзіне қажетті қара және түсті металдардың 93%-ын, химиялық өнімдерінің 69%-ын, электр энергиясының 39%-ын алады, ал басқа аудандарға өз өнімдерінің 1/3 бөлігін береді. Латыш ССР-інің република аралық айналымында РСФСР-дің үлесі – 47%, Орта Азия республикаларының үлесі – 3%, Қазақ ССР-інің үлесі 2,5%.Қазақстаннан мақта, жүн, мал терісін алады; өзі электротехника бұйымдарын береді. Өнеркәсіп өнімдері 100-ден астам шетелге экспортқа шығарылады. Латвия экономикалық –географиялық жағдайына байланысты Орталық, Видзем Латгаль, Курзем аудандарына бөлінеді.
 
 
[[Сурет:Латыш ССР Ғылым академиясының ғимараты.jpg|Латыш ССР Ғылым академиясының ғимараты]]
==Оқу ағарту ісі==
 
[[Сурет:Латыш ССР Ғылым академиясының ғимараты.jpg|Латыш ССР Ғылым академиясының ғимаратынобай]]
 
Латвиядағы алғашқы мектеп 1211 жылы Ригада тқұрылған. 16 ғасырдың 2 жартысында Ригада латыштар үшін бірінші мектеп ашылды. 17 ғасырда жлғары типті оқу орындары жұмыс істей бастады. 1775 жылы Елгавада Петрин Академиясының негізі қаланды. 1817 жылы және 1819 жылғы шаруаларды басыбайлықтан азат ету жөніндегі заңдар латыш мектептерін ашуды ескергенмен, бұл іс тым баяу дамыды. Осы кезеңдерде қалаларда неміс тұрғындары мен ауқатты латыштардың балаларына арналған мектептердің саны артты. Балтық жағалауының дворяндық басқармасы мұғалімдер семинарияларын аша бастады. Оқу неміс тілінде жүргізілді.
Line 56 ⟶ 59:
1973 жылы республикада 1495 кітапхана жұмыс істеді. Ірі кітапханалары: Латвия ССР-інің В.Лацис атындағы мемлекеттік кітапхана. Басты музейлері: Латвия ССР-інің тарих музейі, Латвия ССР-інің революция музейі, Рига қаласының және теңізде жүзу тарихы музейі, Латвия ССР-інің көркемөнер музейі, Латвия ССР-інің Я.Райнис атындағы әдебиет және өнер музейі, П.Страдынь атындағы медицина тарихы музейі, Латвия ССР-інің табиғат музейі. 1029 клубтық мекеме бар.
 
[[Сурет:Турайд қамалының мұнарасы.jpg|Турайд қамалының мұнарасы]]
[[Сурет:Ригадағы Әулие Иоан шіркеуінің фронтоны.jpg|Ригадағы Әулие Иоан шіркеуінің фронтоны]]
==Архитектурасы==
 
[[Сурет:Турайд қамалының мұнарасы.jpg|Турайд қамалының мұнарасынобай]]
[[Сурет:Ригадағы Әулие Иоан шіркеуінің фронтоны.jpg|Ригадағы Әулие Иоан шіркеуінің фронтонынобай]]
 
Латвия жерінде байырғы бекініс қоныстардың қалдықтары сақталған. Құрылыс ісінде ғасырлар бойы ағаш қолданылып келді. 12 ғасырдан бастап тас құрылыстар ірге көтерді. 13 ғасырда Цесис, Сигулда, Лудза, Бауска қалаларынан қамалдар салынды. Латвия архитектурасынан әр түрлі стильдер орын алды. Вальмиера мен Цесистегі, Ригадағы шіркеулер роман стилі мен готика үлгісін жергілікті сәулет өнері тәсілдерімен сындастара отырып салынған. Ұзақ уақыт бойы сан рет салынып, бірнеше қабат өзгерістерге ұшыраған әр түрлі дәуір архитектурасын бейнелейтін көптеген ғимараттар бар. Ригадағы Данненштерн мен рейтерн үйлері , Рундале мен Рейтрон үйлері, Рундале мен Елгавадағы сарайлар барокко стилінде тұрғызылды. Көптеген архитектуралық ескерткіштерден өз уақытына орай құрылыс техникасының жоғары болғандығы байқалады. 18 ғасырдың аяғы мен 19 ғасырдың 1 жартысында классицизм үлгісіндегі көптеген ғимараттар бой көтерді: Ригадағы Петер мен Павел соборы, Қазіргі Тарих музейінің залы.